«روز واقعه» با ۶۲ میلیون ساخته شد/دلیل انتخاب نشدن بیضایی برای کارگردانی

از ۳۱ خرداد ۱۳۷۴ سی سال می گذرد. از همین تاریخ «روز واقعه» وارد تاریخ ما شد. فیلمی که تماشایش در این ۳ دهه به آهستگی در هر محرم به یک آیین سینمایی تبدیل شده. سرنوشت این فیلم از نوشته ۵ صفحه ایی بهرام بیضایی به نام داریوش فرهنگ تا امروز که صحنه ها و گفتارش در میان عزاداران دست به دست می شود، روایتی است از همه گیری هر هنرآوری بدیعی که در این سرزمین برای عاشورا رقم خورده. در برنامه مجله تصویری ۲۴ با حضور مرتضی شایسته، تهیه‌کننده «روز واقعه» و شاهین شجری‌کهن، ‌منتقد سینما از «روز واقعه» گفته شد.

 

• چگونگی ساخته شدن به روایت شایسته در سال ۱۳۷۴ از هدایت فیلم روز واقعه؟
مرتضی شایسته: آن زمان در سینما فرهنگ؛ محمدمهدی دادگو و سید محمد بهشتی؛ فیلمنامه روز واقعه را به من دادند که آن بخوانم. فیلمنامه را خواندم و فردایش برگرداندم و گفتم فیلمنامه خوبی است. بعد از چند روز بهشتی من را صدا کرد و گفت که می‌خواهیم فیلم را بسازی. روی فیلمنامه نام اسم بیضایی نوشته شده بود. من قبول کردم. نام دو کارگردان آورده شد که از میان آنها یکی انتخاب شود، یکی از کارگردانان شهرام اسدی بود. که با انتخاب او کارمان را شروع کردیم. یادم است اولین کسی که دعوت به کار شد، محمدرضا شریفی‌نیا بود که به عنوان بازیگردان آمد و بعدتر سیروس مقدم و شهرام اسدی دعوت کردیم و آرام آرام پروژه شکل گرفت و افراد به ترتیب انتخاب شدند. آن زمان فارابی ۶۲ میلیون تومان برای ساخت فیلم داد که این رقم یک‌ونیم برابر پروژه‌های سینمایی آن زمان بود. بعدها نیز هشت میلیون تومان دیگر داد. خاطرم هست که آن زمان فیلمی مثل «افعی» با ۲۲ میلیون تومان ساخته شد و «می‌خواهم زنده بمانم» با ۵۰ یا ۶۰ میلیون تومان ساخته شد.

• پس هزینه تولید «روز واقعه» هم در مقایسه با «می‌خواهم زنده بمانم» بیشتر نبود؟

مرتضی شایسته: شهرام اسدی در کارگردانی بسیار منظم و برنامه‌ریز بود، ساخت «روز واقعه» با توجه به تولید و سختی‌هایی که داشت زیاد طول نکشید چرا که اسدی سر موقع کار را شروع کرد و همه چیز منظم بود.

• اگر سازمان فارابی نبود، آیا شما باز هم شهرام اسدی را به عنوان کارگردان «روز واقعه» انتخاب می‌کردید؟مرتضی شایسته: شهرام اسدی کارگردان خوبی بود، آن زمان درباره این موضوع فکر نکردم. اما موضوعی که آن زمان وجود داشت، این بود که فیلم در شرایط و لوکیشن‌های مختلف ساخته شده که بسیار سخت بود. کار در آن زمان خیلی بزرگ و سنگین بود و خوشبختانه گروه‌های حرفه‌ای در «روز واقعه» همکاری داشتند. در خصوص بازیگران هم کسانی را انتخاب کردیم که آن زمان در اوج کارهای خود بودند. علیرضا شجاع‌نوری خیلی به ما کمک کرد. البته آقای بهشتی به سبب شلوغی شجاع‌نوری موافق حضورش در «روز واقعه» نبود اما در نهایت او را انتخاب کردیم و برای راضی کردن بهشتی کلی صحبت شد و آقای دادگو خیلی به ما کمک کرد.

 

• آن زمان فیلمنامه «روز واقعه» بدون اسم بوده؟
مرتضی شایسته: زمانی که فیلمنامه به من داده شد نام بهرام بیضایی روی فیلمنامه بود و فیلمنامه به شکل کامل داده شد. شخصیت اصلی هم شبلی بود. بعدها یک سری تغییرات صورت گرفت که آقای شهرام اسدی این تغییرات را شکل داد.

• آن زمان نقدهایی به «روز واقعه» شد، امروز به عنوان منتقد، فیلمنامه را چطور می بینید؟
شاهین شجری‌کهن: فیلمنامه‌ «روز واقعه» در زمان خود تابو و خط‌قرمزهایی داشته. ما بعد از موفقیت فیلم مصطفی عقاد می‌خواستیم مدلی از این نوع فیلم داشته باشیم. «روز واقعه» مطرح شد. برای نگارش این فیلمنامه یک سری ملزومات وجود داشت. نویسندگان برای این که به سوژه‌ها مطرح شوند به یک سری ملزومات نیاز داشتند. در آن زمان بهرام بیضایی شکل روایی انتخاب کرد؛ انتخاب استراتژی روایی است که الان تبدیل به یک خط شکن شده است. به نظرم برخی از منتقدان که گفته‌اند فیلمنامه «روز واقعه» ‌شباهتی به برخی فیلمنامه‌ها دارد، ‌این شباهت زیاد نیست. اما نکته قابل توجه این است که نام بیضایی از این فیلم حذف شد و حق نویسنده هیچ‌گاه ادا نشد.

• چرا بیضایی برای کارگردانی انتخاب نشد؟
مرتضی شایسته: این ظلمی بود که بر آقای بیضایی روا شد، ‌آن زمان آقایان گفتند، نمی‌شود بیضایی کارگردانی کند. حتی در جشنواره هم نمی‌خواستند، بیضایی دیده شود. به همین دلیل بیضایی را کنار گذاشتند و حق او خورده شد. اگر بیضایی از من گله کند؛ حق دارد چون این کار به نام آقای بیضایی است. منم به نوبه خودم عذرخواهم اما توانی نداشتم.

 

• اما فیلم در زمان اکران نتوانست موفق باشد. روز واقعه در تیر ماه سال ۱۳۷۴ اکران شد و در جدول فروش در رتبه ۴۱ قرار دارد با ۲۹۹ هزار و ۸۹ نفر تماشاگر و با یلیت متوسط ۸۲ تومانی ۲۴ میلیون ۶۳۹ هزار و ۴۷۰ تومان فروخت.
مرتضی شایسته: وقتی محمد بهشتی از فارابی رفت، مدیری جدیدی آمد که اصرار داشت «روز واقعه» در زمان محرم اکران شود. ما مخالف موضوع بودیم اما گوش ندادند و در نهایت در اکران شکست خورد.

• به نظر می‌رسد درباره این فیلم بی رحمانه قضاوت کردند؟
شاهین شجری‌کهن: در حال حاضر وقتی فیلم را خارج از ظرف تاریخی خود می‌بینید، قضاوت درباره‌اش سخت است. فکر می‌کنم «روز واقعه» کارگردان بیشتر حالت کارگزار بوده و آن را اجرا کردند. این نشان دهنده قدرت مدیران فرهنگی در دهه ۶۰ بود که با مسدود کردن برخی از جریان‌ها کار را پیش می‌بردند. «روز واقعه» فیلم سرپایی است که هنوز بعد از ۳۰ سال همچنان دیده می‌شود. الگویی که در فیلم می بینیم نوع مواجه کارگردان با یک فیلمنامه کامل است. فیلمنامه آنقدر خوب و کامل بوده که اسدی توانست با توجه به موقعیت آن زمان آن را بسازد.

• بهرام بیضایی در گفت‌وگویی عنوان کرد؛ ‌ «روز واقعه» ادای دینی به تعزیه است، با نگاهی به فیلم‌هایی که ساخته شده به نظر می‌رسد انگار در شکل سینمایی ادای دینی ضعیف شده و کسی کاری نکرده است؟
شاهین شجری‌کهن: در کشوری که سال‌ها پروژه‌های بزرگ سینمایی تعریف می‌شود، فیلم‌هایی چون سلمان فارسی ساخته می‌شود. این نگاه وجود دارد که باید هزینه‌های هنگفت برای لوکیشن‌های عظیم داشته باشند. «رستاخیز» ساخته می‌شود اما جلوی اکران گرفته می‌شود. بعد از «روز واقعه» دچار سندروم شدید شدیم که آثار بزرگ بسازیم ولی به طرز محافظه‌کارانی می‌ترسیم که نگاه فردی هنرمند را مسجم کنیم. در فیلم‌هایی زیادی نمادهایی از عاشورا دیده شد که از دل بود و توانست تاثیرگذار باشد، مانند زنجیر زنی در فیلم «سلطان» مسعود کیمیایی. متاسفانه سال‌ها پروژه‌های مختلف تعریف شد اما برای گسترش معنویت جواب نداد و تنها توانست اتمفسر را بسازد. باید اجازه دهند فیلمساز از جوشش درونی خود فیلم بسازد.