از یزد تا تهران، کوه‌هایی که حافظ زنان پاکدامن شدند/ به راستی گوش فرا دهید
در شهرهای مختلفی از ایران باورهای کهنی از حفاظت کوه‌ها از زنان پاکدامن وجود دارد. باوری که همچنان نشانه‌های ملموس آن در شهرهای تهران و یزد پابرجاست.
می‌گویند باید بروی شهر ری. بعد بروی امین آباد. بعد ماشین بگیری و جاده پر پیچ و خمی را بالا بروی تا برسی به نزدیکی مقبره. به آنجا که رسیدی پله‌ها را بالا می‌روی و در دل کوه‌ها می‌توانی مقبره‌ای را ببینی که منتسب به شهربانو همسر امام سوم شیعیان است.
مسیری که در چک چک هم به عینه تکرار می‌شود و گویی الگوی برابری از ساخت مقبره‌ها در هر دو وجود دارد. قابل توجه اینکه هر دو، مقبره زنان پاک دامن است. اما این قصه به تعمد تکرار شده و یا اینکه حاوی پیامی است؟
بی بی شهربانو چه کسی بود و یا بهتر بگویم کجاست؟
بعد از رسیدن به امین آباد و حرکت در خیابان بی بی شهر بانو می‌توان به پله‌های منتهی به بنا رسید. در سمت راست پله‌ها دری فلزی بر روی یک غار سنگی واقع شده است که به گفته اهالی محل اصلی پناه گرفتن شهربانو است. مطابق باور عامیانه مردم در جنگ کربلا شهربانو به این کوه پناه می‌برد و قبل از رسیدن سربازان سنگ‌ها به هم آمده و او را در قلب کوهستان پنهان می‌کنند.
اما باورها پیرامون این بنا متفاوت است.به عقیده برخی از کارشناسان به دلایلی همچون قرارگرفتن زیارتگاه بر فراز کوه، نزدیکی به چشمه، ویژگی‌های معماری سنگی، اختصاص زیارت آن به زنان در برخی دوره‌ها، کاربرد واژه بانو و شهربانو برای ایزدبانوی آناهید و تشابه افسانه بی‌بی شهربانو با داستان زیارتگاه زرتشتی «بانوی پارس» در یزد، این بنا در اصل از نیایشگاه‌های آناهید، الهه آب‌ها و باروری و از پرستشگاه‌های زرتشتیان پیش از اسلام بوده است.
در کنار این بنای سنگی مقبره‌ای نیز ساخته شده که مسلمانان در آن عبادت می‌کنند و از لوسترها و منافذ دیواره‌های آن تسبیح‌هایی به بهانه حاجت خواهی آویزان شده است.
چک چک مقبره پیر سبز
اما داستان بی بی شهربانو در نزدیکی یزد نیز مشابهی دارد و در صورتی که مشابه آن در جاهای دیگر ایران باشد دور از ذهن نیست. کوهستان‌ها همواره مقدس بوده و نگهبان و حافظ انسان‌های پاکدامن نیز بوده‌اند.
گفته می‌شود نام «چک‌چک» یا «چکچکو» از صدای قطره‌های آبی گرفته شده که از صخره‌ای می‌چکد و اکنون به درون یک منبع ذخیره هدایت می‌شود.
دکتر باستانی پاریزی درباره این زیارتگاه گفته است:زیارتگاهی نزدیک یزد است، به نام پیر سبز و پیر چک چکو، بدین علت که در آنجا آبی قطره قطره از سنگ می‌چکد و زرتشتیان هر سال یک بار (هفته اول تیرماه) به زیارت آنجا روند. ابتدا در قلعه اسعدان مراسمی انجام می‌دهند و عود و کندر و اسپند می‌سوزانند و چاه قلعه را زیارت می‌کنند. این چاه ۷۰ متر عمق دارد و بر سنگ‌نوشته‌ای مضمون این عبارت هست... شهربانو نوه یزدگرد برای رهایی از قید اسارت و فرار از دشمن، خویش را در این چاه انداخت و شهید شد. دشمن که سرچاه آمد، چاه را پر از آب دید و اثری از او ندید.
زمانی که نگارنده به این بنای تاریخی مراجعه کرد با تابلویی برخورد کردم که نوشته بود : به آن کسی باید گوش داد که از راستی برخوردار است.
این بنای تاریخی یکی از مقاصد گردشگران داخلی و خارجی است. بافت آن شبیه به بی‌بی شهربانو بوده و البته به نظر می‌رسد به صورت رسمی‌تری آیین‌های زرتشتیان در آن برگزار می‌شود.
وی در گفتگو با خبرفوری تصریح کرد: نه تنها بی بی شهربانو بلکه چک چک نیز از این باور شکل گرفته که کوهستان زنان بی‌پناه را در قلب خود پناه می‌داده است.
لباف خانیکی با اشاره به ضرورت مطالعه پیرامون چنین بناهایی متذکر شد: به اعتقاد بنده این باورها به قبل از صدر اسلام و دوره ساسانی بازمی‌گردد و پناه دادن زنان در کوه‌ها و غارها به نوعی همدلی با درد چنین زنانی بوده و در باور مردم به این ترتیب باقی مانده است.
اما همچنان قصه غارهای سنگی در ایران با ابهام در تاریخ شکل‌گیری مواجه است و همین ابهامات باعث به وجود آمدن دیدگاه‌های مختلف پیرامون آن‌ها می‌شود.
دیدگاه