در حراج هنر کلاسیک و مدرن ایران؛ آثاری از فرشچیان تا زرین قلم از روحبخش تا تبریزی

حراج تهران که هجدهمین مزایده خود را ۲۴ آذر امسال به شکل آنلاین در حوزه هنر معاصر با فروش ۶۱ میلیاردی و ۷۰۰ میلیونی برگزار کرد؛ در حراج پیشِ رو آثاری در رده بندی کلاسیک از هنرمندانی نظیرابراهیم جباری (جبار بیک)، حسین قوللر آقاسی، علی محمد حیدریان، محمود زنگنه، محمود فرشچیان و ... و در رده بندی مدرن از سهراب سپهری، بهمن محصص، صادق تبریزی، حسین زنده رودی، پرویز تناولی، محمد احصایی و ... عرضه خواهد کرد.

در این میان گران‌ترین اثر این حراج، تابلویی بدون‌عنوان از مجموعه تنه درختان سهراب سپهری (۱۳۵۹ – ۱۳۰۷) است که ۲۰-۲۲ میلیارد تومان برآورد اولیه آن است؛ ضمن این که اثر بدون عنوان دیگری از این هنرمند نیز ۱۶ - ۱۴ میلیارد تومان قیمت گذاری شده است. از سپهری یک تابلوی دیگر نیز با بر آورد اولیه ۴ - ۳ میلیارد تومان در این حراج عرضه شده است.

از هنرمندان پیشکسوت عرصه نقاشیخط می‌توان به حسین زنده‌رودی (متولد ۱۳۱۶) اشاره کرد که در این حراج با تابلوی «چه کسی می‌نگرد؟» که یک رنگ‌روغن روی بوم در ابعاد ۱۳۲×۸۵ سانتیمتر متعلق به ۱۳۵۳ است حضوری چشمگیر دارد. این اثر در می ۲۰۲۲ در حراج بونامز لندن ارائه شده و برآورد قیمت آن ۱۶ - ۱۴ میلیارد تومان است.

آیدین آغداشلو (متولد ۱۳۱۹) از هنرمندان مدرنیست، با تابلویی با عنوان «مرگ و زندگی» از مجموعه خاطرات انهدام که با تکنیک گواش روی مقوا در ابعاد ۱۱۶×۷۷ سانتیمتر اجرا شده، حضور دارد که تاریخ اثر ۱۳۸۸ است و در اکتبر ۲۰۰۹ در حراج کریستیز دوبی ارائه شده. برآورد قیمت این تابلو ۱۲ - ۱۰ میلیارد تومان است.

از هنرمندان کلاسیک این حراج می‌توان به حسن زرین قلم (۱۳۰۸-۱۲۴۲) ملقب به تاج‌الشّعرا اشاره کرد که دو اثر از او در این رویداد عرضه خواهد شد. زرین قلم هنرمندی است که در خطی موسوم به «گلزار» مهارتی ویژه داشت. سال ۱۳۹۴ در چهارمین حراج تهران نیز یک اثر کلاسیک از «زرین قلم» عرضه شده بود که ثابت می‌کند این هنرمند بیش از یک قرن پیش، نقاشی خط خلق می‌کرده است.

همچنین از هنرمندان مکتب سقاخانه، می‌توان به صادق تبریزی اشاره کرد که حضوری پرتعداد در این دوره دارد. به گفته مهرداد فلاح، هنرمند نقاش و نماینده هنری خانواده زنده یاد صادق تبریزی از این هنرمند آثاری از سه دوره شامل یک خط قرآنی ریز خط، یک فیگور کلاسیک مدرن و یک ریتم خط بزرگ در حراج نوزدهم تهران عرضه خواهد شد. حضور پرتعداد تبریزی در حراج پیشِ رو به خاطر استقبالی است که در دوره‌های قبلی از آثار او شده و به اعتقاد فلاح پایه قیمت گذاری به نسبت حراج‌های قبلی نه زیاد بالاست نه پایین. از طرفی ابعاد فیگور و ریتم خط، خیلی بزرگ است و ریتم خط ارائه شده در این حراج یک اثر نفیس است که مجموعه داران را به خرید آن ترغیب می‌کند. هر سه اثر صادق تبریزی در این حراج، «بدون عنوان» هستند. ریتم خط با تکنیک آکریلیک و ورق طلا روی بوم اجرا شده و ابعاد آن ۱۳۵×۱۳۵ سانتیمتر و مربوط به دهه ۱۳۹۰ است که ۱.۵-۲ میلیارد تومان قیمت گذاری پایه شده است. فیگور کلاسیک مدرن با تکنیک رنگ روغن روی بوم در ابعاد ۱۴۰×۹۵ سانتیمتر و مربوط به دهه ۱۳۴۰ شمسی است که ۴-۵ میلیارد تومان برآورد قیمت شده است. خط قرآنی ریز خط نیز به شیوه آکریلیک و ورق طلا روی بوم اجرا شه و دارای ابعاد ۱۷۷×۲۴۱ سانتیمتر است. تاریخ اثر ۱۳۹۱ بوده و بر آورد اولیه ۳-۴ میلیارد تومان برای آن در نظر گرفته شده است.

یکی از مشخصه‌های این دوره از حراج تهران، عرضه هنر کلاسیک و سنتی به عنوان بخش مغفول مانده از تاریخ هنر ایران در قالب یک پیشنهاد هیجان انگیز به بازار رسمی هنر است که البته پیش از این هم در این حراج مسبوق به سابقه بوده. آثار سنتی که از آن به عنوان «هنر کلاسیک ایران» نیز شناخته می‌شود، به طور مستقل دارای حراج نیست و می‌توان گفت حراج تهران، تنها موسسه‌ای است که بخشی از حراج‌های سالانه خود را به هنری اختصاص می‌دهد که تمام خریدوفروش‌ها در آن، به شکل خصوصی انجام می‌شود. در واقع می‌توان گفت بازار نقاشی کلاسیکِ ایران، بازاری پنهانی است و با ارائه آثار سنتی و کلاسیک، خریداران آثار مدرن به سمت خرید آثار سنتی و آکادمیک نیز کشانده می‌شوند.

از سویی از وجه آموزشی و آکادمیک عرضه آثار کلاسیک در حراج نیز نباید غافل بود؛ نکته‌ای که فلاح بر آن تاکید می‌کند: «کنار هم قرار گرفتن آثار کلاسیک در کنار آثار مدرن، برای مثال اثری از حسن زرین قلم در کنار اثری از صادق تبریزی یا نصرالله افجه ای در یک رویداد هنری همچون حراج تهران، جدا از ابعاد مربوط به بازار هنر و فروش اثر، دارای جنبه‌های پژوهشی و فرهنگی نیز هست؛ چرا که هنردوستان، مجموعه داران، پژوهشگران و بالاخصّ هنرمندان جوان، می‌توانند به مقایسه این آثار با یکدیگر بپردازند و از رهگذر همین مقایسه‌ها و بررسی‌های در ظاهر کوچک، می‌توان در یک رویداد ظاهراً اقتصادی نظیر حراج، دست به استنتاج‌های فرهنگی و هنری نیز زد.»