۹ تصویر ماندگار از ژان دارک در هنر

به نقل از کالکتور، در سال ۱۴۲۹، دختری روستایی به نام ژان دارک مدعی شد که فرشتگان و قدیسان از او خواسته‌اند تا ارتش فرانسه را برای شکست دشمن هدایت کند. او تنها ۱۷ سال داشت اما در بحبوحه‌ی جنگ صدساله به رهبری نظامی تبدیل شد. پس از پیروزی در اورلئان، به اسطوره‌ای زنده بدل شد، اما چندی بعد به دست متحدان انگلیس اسیر و در سال ۱۴۳۱ به جرم بدعت‌گذاری سوزانده شد. با این حال، مرگش آغاز جاودانگی او بود.

۱. تنها تصویر از دوران زندگی ژان دارک (۱۴۲۹)

از دوران زندگی ژان دارک تنها یک تصویر شناخته‌شده وجود دارد: طرحی ساده در حاشیه‌ی سندی اداری در پاریس که توسط منشی دادگاه کشیده شده است. او هرگز ژان را ندیده بود، ازاین‌رو، تصویرش با واقعیت تطابق ندارد؛ موهای بلند و لباس زنانه در حالی که ژان در حقیقت موهای کوتاه داشت و زره مردانه می‌پوشید. با این وجود، همین طرح ابتدایی به یکی از مهم‌ترین اسناد تصویری قرون وسطی بدل شد.

۲. پیتر پل روبنس، ۱۶۲۰

پس از اعدام ژان، نام او برای چند دهه از حافظه‌ی جمعی ناپدید شد، چراکه هنوز روشن نبود قدیس است یا مجرم. اما در نیمه‌ی قرن پانزدهم، دادگاه پس از مرگش او را تبرئه کرد و به عنوان فردی مؤمن معرفی نمود. در قرن هفدهم، هنرمندانی چون روبنس او را نه به‌عنوان دختری روستایی، بلکه همچون قهرمانی اسطوره‌ای و جنگجوی وطن‌پرست به تصویر کشیدند. تصویر روبنس از ژان، زنی است با قدرت آمازونی، در زرهی درخشان و حالتی حماسی که او را از قالب دینی خارج و به نماد ملی تبدیل می‌کند.

۳. پیر رِووآ، ۱۸۱۹

با وقوع انقلاب فرانسه، تصویر ژان دارک نیز بار دیگر سیاسی شد. انقلابیون او را نماد وفاداری به سلطنت می‌دانستند و مجسمه‌هایش را تخریب کردند. اما با روی کار آمدن ناپلئون، ژان دوباره به صحنه بازگشت؛ این‌بار نه به عنوان قدیسه‌ای مذهبی، بلکه سربازی میهن‌دوست و بی‌پروا. نقاشی پیر رِووآ در ۱۸۱۹ بازتاب همین نگاه تازه بود: زنی زمینی و شجاع که از ایمان خود برای نجات وطن الهام می‌گیرد، نه از فرمان الهی.

۴. ژان اوگوست دومینیک اِنْگر، ۱۸۵۴

در قرن نوزدهم، محبوبیت ژان دارک در هنر به اوج رسید. اِنْگر او را با چهره‌ای زنانه، موهای بلند و زرهی براق تصویر کرد، بی‌توجه به واقعیت تاریخی. در اثر او، ژان هاله‌ای مقدس بر فراز سر دارد؛ نشانه‌ای از جدال میان نگاه سکولار و مذهبی به او. در زمانی که کلیسا هنوز درباره‌ی تقدیس ژان تصمیم نگرفته بود، انگر با تأکید بر قداستش، او را در مقام واسطه‌ای میان زمین و آسمان قرار داد.

۵. ژول باستین-لوپاژ، ۱۸۷۹

پس از جنگ فرانسه و پروس، منطقه‌ی لورن، زادگاه ژان دارک، به دست آلمان افتاد. در این دوران، نقاش باستین-لوپاژ او را نماد اندوه ملی و ایمان از دست‌رفته دانست. نقاشی‌اش ژان را پابرهنه در باغ پدرش نشان می‌دهد، در حالی که ارواح قدیسان در پس‌زمینه ظاهر می‌شوند. این اثر، نقطه‌ی عطفی میان واقع‌گرایی و عرفان است و به جای نمایش جنگ، لحظه‌ی الهام را جاودانه می‌کند.

۶. دانته گابریل روزِتی، ۱۸۸۲

در اواخر قرن نوزدهم، هنرمندان مکتب پیشارافائلی در انگلستان، شیفته‌ی شخصیت ژان دارک شدند. روزِتی و میلِیس او را در قالب زنی رؤیایی و رمانتیک به تصویر کشیدند؛ چهره‌ای از پاکی و فداکاری که در کنار اُفِلیا و دیگر زنان تراژیک ادبیات انگلیسی جای می‌گیرد. این‌بار، ژان نه دشمن دیرینه‌ی انگلستان، بلکه نماد ایثار و ایمان شاعرانه بود.

۷. پل گوگن، ۱۸۸۹

اگرچه گوگن کمتر به نقاشی تاریخی می‌پرداخت، در دوران اقامتش در برتانی، تلفیقی از مسیحیت و آیین‌های سلتی را به تصویر کشید. در یکی از آثارش، دختری روستایی را نشان می‌دهد که در حال ریسیدن پشم است، در حالی که فرشته‌ای با شمشیر بر فراز اوست؛ استعاره‌ای از امکان تبدیل دختران عادی به قهرمانانی افسانه‌ای. این اثر که بعدها زیر لایه‌های کاغذدیواری هتلی کشف شد، بازتابی شاعرانه از اسطوره‌ی ژان دارک در زندگی روزمره است.

۸. آلبرت لینچ، ۱۹۰۳

از دقیق‌ترین بازنمایی‌های تصویری ژان دارک، اثر آلبرت لینچ، نقاش فرانسوی-پروئی است. او با رنگ‌های پاستلی لطیف، چهره‌ای زنانه اما واقع‌گرایانه از ژان ترسیم کرد: با موهای کوتاه و تیره، مطابق با اسناد تاریخی. نسخه‌ی چاپی این نقاشی بر جلد مجله‌ی فیگارو ایلوسترِه منتشر شد و چهره‌ی لینچ از ژان دارک به یکی از شناخته‌شده‌ترین تصاویر او در قرن بیستم بدل گردید.

۹. آلفونس موشا، ۱۹۰۹

در آغاز قرن بیستم، ژان دارک از قهرمان مذهبی به شخصیت فرهنگی عامه‌پسند تبدیل شد. آلفونس موشا، طراح پوسترهای مشهور، در ۱۹۰۹ پوستری برای نمایش دوشیزه‌ی اورلئان اثر شیلر طراحی کرد. در آن، بازیگر آمریکایی مود آدامز در نقش ژان، با ظاهری زنانه و گل‌هایی فراوان در پیرامونش دیده می‌شود.

تنها یک دهه بعد، در ۱۹۲۰، واتیکان ژان دارک را رسماً قدیسه اعلام کرد. این تصمیم در پی جنگ جهانی اول گرفته شد، زمانی که تصویر او بار دیگر بر پوسترهای میهن‌پرستانه نقش بست. اما تأثیر ژان از مرز مذهب و سیاست فراتر رفت؛ زنان اروپایی دهه‌ی ۱۹۲۰ که به خاطر موهای کوتاه‌شان سرزنش می‌شدند، او را نماد رهایی و استقلال زنانه دانستند؛ زنی که قرن‌ها پیش از زمانه‌اش، جرأت پوشیدن زره و بریدن موهایش را داشت.

از طرح ساده‌ی قرون وسطی تا پوسترهای مدرن، تصویر ژان دارک بارها بازآفرینی شده است؛ گاهی به عنوان قدیسه، گاهی سرباز  و گاه نماد زنی آزاد. هر دوره بخشی از او را در آینه‌ی خود بازتاب داده است، اما پیام اصلی ثابت مانده: ایمان و شجاعت می‌توانند حتی چهره‌ای گمنام را به اسطوره‌ای جاودانه بدل کنند.