هزار دستان ارکستر ملی «هزار دستان» حنانه را نواختند!

ارکستر ملی ایران همانند ارکستر سمفونیک تهران حال خوشی ندارد، حتی می‌توان گفت که حال ارکستر ملی ایران از ارکستر سمفونیک تهران هم بدتر است؛ چراکه این ارکستر از سال ۹۸ که فریدون شهبازیان  کنار گذاشته شد، در وضعیتی مبهم به سرمی‌برد و تنها چند بار آن هم نه به طور منظم، با رهبران میهمان روی صحنه رفته است.

وضعیت این ارکستر در دوران کرونا بیشتر در هاله‌ای از ابهام فرو رفت و فعالیت آن به چند ویدیوی آنلاین و یا اجرای بدون مخاطب در جشنواره موسیقی فجر ختم شد.

اما مسئله اینجاست که وضعیت این ارکستر بعد از کرونا هم بهبود نیافت و کنسرتی که قرار بود مهرماه ۱۴۰۱ آثار مجید انتظامی را روی صحنه ببرد، لغو شد و از آن پس نیز برنامه‌های ارکستر ملی به صورت خصوصی و بدون بلیط‌فروشی عمومی انجام می‌شد.

بنابراین کنسرت پنج‌شنبه شب ارکستر ملی ایران به رهبری آرش امینی ـ به عنوان رهبر میهمان ـ را می‌توان آغاز فصل تازه اجراهای این مجموعه تحت پوشش بنیاد رودکی قلمداد کرد که پس از مدت‌ها توقف در اجراهای رسمی و غیرمناسبتی، دوباره روی سن رفته است.

نکته جالب از آغاز اجرای ارکستر ملی ایران به رهبری آرش امینی به عنوان رهبر میهمان، این است که او مدت‌ها به عنوان رهبر ارکستر صدا و سیما فعالیت کرده بود، اما اسفند سال ۱۴۰۱ به دلیل آنچه دخالت‌های نابه‌جای مسئول اداری جدیدالانتصاب ارکستر در مسائل حرفه‌ای و هنری مانند تعیین و انتصاب نوازنده، نحوه تمرین کردن و ... عنوان کرده بود، از سمت خود در ارکستر صدا و سیما استعفا کرد.

 ارکستر ملی ایران با توجه به الگوی استاندارد جهانی برای ارکسترهای مهم دنیا، باید در حضور یک رهبر دائم، دارای برنامه‌های مشخص و مدونی باشد؛ نه اینکه هر از چندگاهی وابسته به برنامه‌ای خاص از آن استفاده شود و همواره با مشکلات متعددی رو به رو باشد؛ تا حدی که برخی از موسیقیدان‌ها مانند علی رهبری بر این باور هستند که «وجود هر دو ارکستر سمفونیک و ملی لازم نیست و تنها به یک ارکستر نیاز داریم؛ چون نه بودجه آن را داریم، نه اتاق تمرین، نه سالن اجرا و نه سازهای خوب.»

حال زمانی که بحث مالی اشاره می‌شود می‌توان به این صحبت مدیر دفتر موسیقی در پاسخ به این سوال ایسنا که آیا «بودجه دفتر موسیقی و رودکی به داشتن ارکستر ملی می‌رسد؟» اشاره کرد که او پاسخ داده بود که «بودجه حوزه هنر نسبت به سایر بودجه‌هایی که اختصاص پیدا می‌کند بسیار کمتر است.»

وقتی هم که بودجه کافی برای هر دو ارکستر وجود ندارد، از نوازندگان ارکستر سمفونیک در ارکستر ملی هم استفاده می‌شود! گرچه که همواره این نقد به ارکستر ملی وجود داشته که اجرای آنها نسبت به ارکستر سمفونیک از کیفیت پایین‌تری برخوردار است که شاید بتوان در جست‌وجوی علت این امر به این اظهار نظر ارسلان کامکار رجوع کرد که گفته است: «نوازنده ارکستر ملی باید فواصل موسیقی ایرانی را بلد باشد و به درستی اجرا کند ولی در ارکستر سمفونیک بلد بودن یا نبودن فواصل موسیقی ایرانی اهمیتی ندارد. من بارها دیده‌ام که در ارکستر ملی افرادی بوده‌اند که فواصل ایرانی را بلد نبودند و حتی مسخره هم می‌کردند. نوازنده ارکستر ملی باید بداند که در آنجا موسیقی ایرانی اجرا می‌شود نه کار کلاسیک و یا آثار کلاسیک موسیقی‌دان‌های ایرانی مانند حسین دهلوی. ارکستر ملی باید مانند گلهای سابق باشد، مردم آن انتظار را از ارکستر ملی دارند.»

از این صحبت‌ها که بگذریم، در کنسرت شب گذشت ارکستر ملی ایران قطعاتی از جمله هزاردستان از مرتضی حنانه براساس ملودی از مرتضی نی‌داوود، سوئیت دشتی از جواد معروفی، سوئیت برای قانون و ارکستر در سه قسمت از بهزاد عبدی، هشت بهشت از کامبیز روشن‌روان براساس ملودی از حسن کسایی، سوئیت برای قیچک و ارکستر در سه قسمت از بهزاد عبدی و کنسرتو برای ویولن و ارکستر در سه قسمت از فرهاد فخرالدینی اجرا شد.

قطعاتی که برای اجرای شب گذشته ارکستر سمفونیک انتخاب شده بود به نظر می‌رسید که جذابیت کافی را برای مخاطب دارد، به خصوص اینکه کنسرت با «هزار دستان» از حنانه آغاز شد و فضایی نوستالژیک برای مخاطبان رقم زد. همچنین شاید بتوان اثر فخرالدینی یا سوئیت برای قانون و ارکستر عبدی را از دیگر آثار جذاب برای مخاطبان به شمار آورد.

اما اگر بخواهیم به انتخاب آثار به نحو دیگری نگاه کنیم، می‌توانیم به انتخاب دو اثر از بهزاد عبدی بپردازیم؛ چراکه این هنرمند جزو شورای هنری ارکستر ملی است و پس از همکاریش با جشنواره موسیقی فجر به عنوان دبیر به نظر می‌رسد پروژه‌های این هنرمند رو افزایش گذاشته است.

البته انتخاب دو اثر از عبدی برای اجرا در کنسرت ارکستر ملی آن هم وقتی که مدت‌ها از آخرین کنسرت او می‌گذرد شاید چندان معمول نباشد به خصوص اینکه عبدی به عنوان یکی از اعضای شورای ارکستر ملی فعالیت می‌کند و شاید بتوان این امر را تا حدی با اینکه یک رهبر آثار خود را در ارکستر اجرا کند برابر دانست؛ زیرا به هر حال او باتوجه به عنوانی که در ارکستر دارد، در انتخاب آثار اجرایی نقش دارد.

درحقیقت نمونه این امر به اجرای آثار شاهین فرهت در سی‌وچهارمین دوره از جشنواره موسیقی فجر برمی‌گردد که آن زمان دبیری جشنواره را بر عهده داشت.

همچنین هادی آرزم که قبلا در ارکستر سمفونیک تهران حضور داشته، در حوزه موسیقی کلاسیک ایرانی و کلاسیک فعالیت کرده است و اکنون جزو شورای سیاست‌گذاری ارکستر سمفونیک تهران است، شب گذشته در بین نوازندگان ویولن دو دیده می‌شد. البته این هنرمند چند روز پیش در جریان نشست خبری آزمون نوازندگان ارکستر سمفونیک تهران به این نکته پرداخته بود که چرا نوازندگان ارکسترها در ایران پس از بازنشستگی دیگر نمی‌توانند به فعالیت خود ادامه دهند و باید به صورت پروژه‌ای با ارکسترها همکاری داشته باشند؟ ناگفته نماند که آرزم از بازنشستگان ارکستر سمفونیک تهران است.

و اما مشکلات آکوستیک تالار وحدت که چند سالی است در کنسرت‌ها ایجاد مشکل می‌کند، دیشب در چند بخش موجب ایجاد مزاحمت شد، کمااینکه چندین بار حین اجرای نوازندگان نویزهای (noise) اضافی که صدای بلندی هم داشتند به گوش رسید.

از طرفی در اجرای شب گذشته چندین ساز ایرانی در کنار سازهای کلاسیک نواخته شدند. باتوجه به اینکه سازهای ایرانی برای نواخته شدن در سالن‌های کوچک طراحی شده‌اند و نواختن آنها در سالن‌های بزرگ آن هم در کنار سازهای کلاسیک غربی کار را دشوار می‌سازد، شب گذشته گویی واقعا کار را دشوار کرده بود، به گونه‌ای که گاهی شنیدن صدای این سازها چندان کار راحتی نبود.

البته این مشکل چند روز پیش هم در جریان برگزاری کنسرت نمایش «هفت خان اسفندیار» تالار وحدت مشکل‌ساز شده بود و برخی از مخاطبان از تداخل صدای ارکستر و خوانندگان گله‌مند بودند، تا حدی که اگر بازیگران هم زمان با ارکستر می‌خواندند، دیگر شنیدن صدای آنها کار راحتی نبود!

از جمله دیگر حواشی اجرای شب گذشته، گپ و گفت کارکنان سالن پشت درها بود که اگر در طبقات نشسته بودید شاید صدای آنها حین اجرای ارکستر برایتان ناخوشایند بوده باشد.

البته تشویق‌های نابه‌جای مخاطبان حین موومان‌ها و یا صدای زنگ موبایل‌ها هم از جمله مواردی است که حین کنسرت‌ها رعایت نمی‌شود، اگرچه شاید بد نباشد در بروشورها و یا پیش از آغاز هر کنسرت این موارد گوشزد شود.