سی‌گاه: روایت بدن‌یافته

فواد نجم‌الدین در یادداشتی درباره این نمایشگاه نوشته است: اگر روایت‌های اسطوره‌ای را داستان‌هایی با ریشه ها و گوشه‌هایی از واقعیت های روی داده در جایی از تاریخ حساب کنیم، پیشاپیش پذیرفته‌ایم که دخل چندانی در زندگی ما ندارند؛ مگر حکایت دلدادگی دو نفر و هجرت و جدایی و تولد میوه این عشق و بزرگ شدن و رفتنش در پی پدر، کجای زندگی من در دو هزار سال آن طرف‌تر، کجای زندگی من قرار می‌گیرد؟ گیرم که حتی همزمان، دلدادگی دو شاهزاده و بزرگ‌زاده در گوشه‌ای از ارگ پادشاهی کجا و زیست من شهرنشین درتورافتاده وسط ترافیک کجا؟

 

اما همواره خوانش دیگری هم از اسطوره‌ها و نسبتشان با ما مطرح بوده که میان زیست شهری معاصر من و همه این دلدادگی‌ها نبردهای بزرگان پیوندی‌تر و تازه و معنادار پیش می‌نهد؛ اینکه اسطوره‌ها را سیر روایت‌ها و رویدادهای پس هم درباره آدم‌های خاص ندانیم و به جای آن جوهر اسطوره‌ها را حال‌های روحی و قلب‌های ذهنی حاکم بر تصمیم‌ها و اندیشه و رفتار خود و افراد جامعه دریافت کنیم. بگوییم که پیمان، پیمان است و عهد و سال و ماه ندارد انسان اگر انسان است، همواره پایدار به عهدی ازلی است که مسوولیت زندگی خویش را پذیرفته و انتخاب‌ها و کنش‌هایش تنها از طبیعت و کشش‌ها و خواست‌های درونی‌اش برنمی‌خیزد و خود را همواره در محضر عقل و اخلاق و نیک و بد احساس می‌کند.

سی‌گاهِ پندار پازارگادی، چنین دریچه‌ای را به شاهنامه فردوسی توسی گشوده و کوشش کرده است. در میان خطوط روایت بزرگان در این بزرگ‌ترین متن حماسی ایرانی‌، به همان حال‌ها و گرایش‌ها و اندرزها دست یابد. دور شدن از خطوط روایی شاهنامه، او را به انسانی ورای هستی تاریخی و آداب و سنت‌های تثبیت یافته متصل کرده است؛ انسانی که ارزش‌های فراتاریخی خود را در جای جای این متن سترگ آشکار می‌کند و تصویری از ترکیب درهم‌تافته این ارزش‌ها پیش می‌نهد که در نهایتاً طرح‌واره‌ای از انسان در فرهنگ ایرانی‌ست.

جایی بیت‌ها و جایی دیگر تک‌واژگان، دستمایه‌ای می‌شود که هر یک از این گاه‌های برآمده از میان خطوط را به تجسم و تصوبر بکشد؛ هر دست‌مایه در گفتگویی میان اجراکننده و عکاس شکل گرفته و رد این چندآوایی هم در مجمموعه قاب‌های به نمایش درآمده مشهود است.

صحنه‌ها، بازآفرینی تمثیلی دریافت‌های ذهنی هنرمند از هریک از این "گاه‌ها"ست. در تمامی صحنه‌ها، پیکر انسانی به عنوان جسم و کنش‌گر بنیادی اثر، نقشی پذیرفته و در محدوده تن خود آن را با محیط و صحنه اطرافش بازآفریده است.

پوشش و رفتار پیکره‌ها، رفتاری مستقل از زمان دارد؛ در چند قاب پوشش کاملاً معاصر و امروزی است و ممکن است هر یک از این پیکره‌های تمثیلی را به طور روزمره در کوچه و خیابان ملاقات کنیم. دسته‌ای دیگر از پیکرها، لباسی بی‌زمان‌تر به بر دارند؛ نه از تاریخ مشخصی می‌آیند و نه امروز را می‌سازند؛ در این دسته آثار اغلب نورهای محیطی نمایش‌گون‌تر است؛رنگ‌های محیط و پوشش و نور محیطی یک‌دستی بیشتری دارند و تمرکز و هم‌دستی بیانی رسانه‌های درکار ساختن اثر آشکارتر و موثرتر است.

ترکیب این بیان‌های نمایش‌گونه، تمثیلی و روزمره، فضایی بینابینی و معلق را در زمان و جغرافیا ساخته و مجموعه را به دسته‌ای از امکان‌ها در حهات مختلف بدل کرده است.

توجه به مفهوم امکان و رابطه آن با ضدروایت‌ها یا روایت‌های آلترناتیو، در برخی آثار تجربه‌های متفاوتی را پدید آورده است؛ تمرکز بر مساله جنسیت و امکان تولد فرزندی دختر از بطن رودابه، در یکی از صحنه‌ها، همزمان سهراب و خواهر نازاده‌اش را کنار یکدیگر و در سایه مهر مادری کاملاً امروزی، تخیل بیننده را به فضاهای روایی بسیار جذابی هدایت می‌کند.

درهم‌تافتگی شعر و بدن و تصویر در این مجموعه تمایل تجربه‌های بینارسانه‌ای پندار پازارگادی را در کنار شیفتگی او به روایت شاهنامه و هویت بومی و همچنین بیان چندآوا و تجربه‌های مستقل هنرمندان در یک پروژه واحد را نمایان ساخته و ظرفیت‌های بصری و معناسازی این پروژه را افزایش داده است.