مرمت جدی تابلوهای مخدوش در چند ساعت!
کارشناسان عرصه هنر و فناوری به تازگی با بهرهگیری از طراحیهای تخصصی، امکان مرمت دقیق آثار هنری را فراهم کردهاند. هوش مصنوعی در این زمینه نقش اصلی را ایفا کرده است. این روش به موزهها کمک کند تا تعداد زیادی از آثار کمارزشتر را با هزینه کم بازسازی کنند.

به نقل از «گاردین»، هوش مصنوعی را باید کارآمدترین ابزار حال حاضر جهان، دانست. البته پشت این پدیده محققان و کارشناسان و متخصصان قرار دارند و با برنامهریزیها و طراحیهای خلاقانه و علمی برای ارتقاء آن میکوشند.
به هر روی هوش مصنوعی با وجود موافقان و مخالفان بسیار با سرعتی چشمگیر به مسیر خود ادامه میدهد. این گذشت زمان است که این پدیده امروزی را تایید یا مردود خواهد کرد.
یکی از اتفاقات جدید که در حوزه هنر رخ داده، استفاده از هوش مصنوعی در ترمیم آثار هنری است؛ با تاکید بر اینکه مقوله مرمت همواره جدیترین دغدغه هنرمندان و مجموعهداران بوده است. هرچه زمان میگذرد این اهمیت بیشتر میشود؛ چرا که با گذر زمان است که آثار هنری مانند دیگر داشتهها مندرس و فرسوده می شوند و در نهایت از بین خواهند رفت.
ایان سمپل (سردبیر علمی) خبرگزاری «گاردین» به تازگی درباره مرمت آثار هنری با هوش مصنوعی گزارشی منتشر کرده است.
اولین قدم در فرآیند مرمت با هوش مصنوعی، اسکن نقاشی برای ایجاد یک نقشه واضح از آسیبهاست؛ تا نشان دهد که کدام بخش نیاز به مرمت دارد. نقاط آسیب دیده در عکس بالا با رنگ آبی قابل تشخیص هستند/عکس: الکس کاچکین
کاهش زمان و هزینه مرمت
فرایند مرمت آثار هنری، به ویژه نقاشیهای رنگ روغن که طی قرون دچار ترکخوردگی، تغییر رنگ و ریزش رنگ شدهاند، معمولاً سالها زمان میبرد و تنها برای آثار بسیار ارزشمند به کار میرود. اما اکنون محققان روشی جدید با تکیه بر هوش مصنوعی ارائه کردهاند که امکان مرمت این آثار را تنها در چند ساعت فراهم میکند.
گام نخست؛ بازسازی دیجیتال
در این روش، ابتدا نقاشی اسکن شده و «نقشهای از آسیبها» تهیه میشود که نواحی نیازمند به مرمت را نشان میدهد. سپس با استفاده از ابزارهایی مانند Adobe Photoshop، نسخهای دیجیتال از بخشهای آسیبدیده ساخته میشود.
چاپ بازسازی روی ورق شفاف پلیمری
نسخه بازسازیشده دیجیتال، روی ورق پلیمری شفاف چاپ میشود. این ورق که با لایهای از وارنیش پوشانده شده تا جوهر آن پخش نشود، بهآرامی روی سطح اصلی نقاشی قرار میگیرد.
نمونهای از کاربرد روش جدید/یک ابداع خلاقانه
الکس کاچکین، پژوهشگر فارغالتحصیل در MIT، این روش را روی یک اثر نقاشی آسیبدیده مربوط به اواخر قرن پانزدهم میلادی، آزمایش کرد. اثر مذکور به شدت ترک خورده و دارای هزاران لکه کوچک بدون رنگ بود. کاچکین تخمین زد که مرمت سنتی این اثر حدود ۲۰۰ ساعت زمان میبرد.
جزئیات فرایند بازسازی توسط کاچیکن
در کل، ۵۶۱۲ ناحیه مجزا شناسایی شد که نیاز به بازسازی داشتند. برای بازسازی این نواحی، نقاط رنگی با رنگهای اطراف هماهنگ و الگوهای تکرارشونده از دیگر بخشهای اثر کپی شدند. حتی چهرهی گمشده یک نوزاد از اثری دیگر از همان نقاش بازسازی شد.
در مجموع، ۵۷٬۳۱۴ رنگ مختلف برای پر کردن قسمتهای آسیبدیده به کار رفت. هرچند ممکن است برخی بازسازیها کاملاً با نسخه اصلی هماهنگ نباشند؛ اما هدف اصلی، بهبود کلی جلوه بصری اثر است.
نتیجه چشمگیر پس از سالها تلاش
کاچکین در واکنش به نتیجه نهایی گفت: «این نتیجه حاصل سالها تلاش برای توسعه این روش بود. وقتی دیدم واقعاً میتوانیم بخشهای باقیمانده نقاشی را کنار هم بیاوریم و بازسازی کنیم، حس رهایی و رضایتی عجیب به من دست داد .»
روش سنتی مرمت آثار تاریخی چه اشکالاتی دارد؟
ایان سمپل به صورت کلی در مجله «نیچرز« درباره روند مرمت آثار هنری (بخصوص نقاشیهای رنگ روغن) توضیحاتی را ارائه کرده که به فهم بهتر موضوع میانجامد.
او نوشته: مرمت نقاشیهای روغنی آسیبدیده نیازمند پرداخت دستی است ماهها صرف وقت میخواهد و هزینههای قابل توجهی دارد؛ ۷۰ درصد از نقاشیهای موجود در مجموعههای نهادی به دور از دید عموم قفل شدهاند، که بخشی از آن به دلیل هزینه مرمت است.
حال، پیشرفتهای اخیر در بازسازی تصاویر دیجیتال به تجسم نتایج مرمت کمک کرده است؛ رویکرد جدید بینش و انعطافپذیری بسیار بیشتری را به مرمتگران میدهد و امکان مرمت تعداد بیشماری از نقاشیهای آسیبدیده را فراهم میکند که شایسته بودجههای بالای حفاظتی نیستند.
قابلیت بازگشتپذیری
این روش جدید تنها برای نقاشیهایی قابل اجراست که سطحی صاف و لاکی داشته باشند. در صورت نیاز، ورق پلیمری را میتوان بدون بر جای گذاشتن اثر، از روی نقاشی جدا کرد یا با حلالهای مخصوص پاک نمود.
نماهای نزدیک از برخی نتایج مرمت با ابزار جدید در قالب هوش مصنوعی/ عکس: الکس کاچکین
نجات آثار کمارزشتر از فراموشی
کاچکین امیدوار است این روش به موزهها کمک کند تا تعداد زیادی از آثار کمارزشتر که تاکنون به دلیل هزینه بالا مرمت نشدهاند، احیا و در معرض دید عموم قرار گیرند.
چالشهای اخلاقی در مرمت دیجیتال
با وجود مزایای این روش، مسائل اخلاقی متعددی نیز مطرح است؛ از جمله اینکه آیا پوشاندن نقاشی با ورقِ فیلمی قابلقبول است؟ آیا این موضوع در تجربه تماشاگران خلل ایجاد میکند؟ و آیا بازسازی چهره از یک اثر دیگر، اصالت کار را زیر سؤال نمیبرد؟
نظر کارشناسان درباره کاربرد محدود روش
در مقالهای ، پروفسور هارتموت کوتسکه (استاد دانشگاه اسلو) در اینباره نوشته است: «این روش، مرمت آثار آسیبدیده را بسیار سریعتر و ارزانتر از روشهای سنتی ممکن میسازد. با این حال، بیشتر برای آثار کمارزشتری مناسب است که معمولاً دور از دید عموم نگهداری میشوند. در مورد آثار مشهور و گرانقیمت، ممکن است چندان مناسب نباشد.»
او همچنین افزود: «این روش میتواند دسترسی عمومی به هنر را افزایش دهد و آثار فراموششده را از انبارها بیرون کشیده و پیش روی مخاطبان جدید قرار دهد.»
در پایان این سوال مطرح میشود که آیا هوش مصنوعی ابزاری در جهت ارتقاء هنر و تسهیل امور هنری است یا اینکه در آیندهای نه چندان کوتاه تمام اصول حرفهای و انسانی را زیر سوال میبرد و مشکلات برزگتری را رقم خواهد زد؟
دیدگاه