چرا دایناسورها را می‌خرند؟

«دایناسورها» تیتر اخبار تابستان امسال را به سلطه گرفته‌اند. فیلم هالیوودی «تولد دوباره دنیای ژوراسیک» (Jurassic World Rebirth) درحالی در گیشه جهانی می‌تازد و تا روز یکشنبه گذشته، ۷۱۸.۴ میلیون دلار در سراسر جهان فروخته است، که فروش یک فسیل «سراتوسور» (Ceratosaurus) جوان در ماه جولای در حراجی ساتبیز نیویورک نیز حسابی خبرساز شده بود.

فسیل این جانور غول‌پیکر که بین ۱۵۴ تا ۱۵۹ میلیون سال قدمت دارد، حدود ۱.۸ متر ارتفاع و حدود ۳.۳ متر طول داشت و از ۱۳۹ قطعه استخوان اصلی تشکیل شده بود. این فسیل با قیمت چشمگیر ۳۰.۵ میلیون دلار فروخته شد، که پنج برابر برآورد آن بود که ۶ میلیون دلار اعلام شده بود. گرچه این فروش از رکورد سال گذشته میلادی، یعنی ۴۴.۶ میلیون دلار برای «اپکس» (Apex)، کامل‌ترین اسکلت «استگوسور» (Stegosaurus) که تاکنون یافت شده و توسط میلیاردری به نام «کن گریفین» خریداری شد، پیشی نگرفت، اما شکی نیست که فسیل‌های ماقبل تاریخ به‌طور فزاینده‌ای به قیمت‌های تاریخی به فروش می‌رسند.

با این حال، علاقه به جمع‌آوری استخوان‌های دایناسور چیز جدیدی نیست. این علاقه به زمان‌های باستان برمی‌گردد؛ زمانی که گفته می‌شد «آگوستوس» امپراتور روم، که از ۲۷ پیش از میلاد تا ۱۴ میلادی حکومت می‌کرد، مجموعه‌ای از استخوان‌های عظیم را گرد آورده بود که «سوئِتونیوس» آنها را متعلق به «غول‌ها» توصیف کرده بود. اما اصطلاح «dinosauria» به معنی «مارمولک ترسناک» تا سال ۱۸۴۲ میلادی زمانی که «ریچارد اوون» (Richard Owen) دانشمند بریتانیایی، آن را معرفی کرد، ‌ وجود نداشت.

در حالی که جمع‌آوری فسیل دوباره در میان کلکسیونردارهای امروزی محبوبیت پیدا کرده است، این روند همچنین نگرانی‌های اخلاقی درباره دسترسی، منشا و خصوصی‌سازی علم را برمی‌انگیزد و کارشناسان خواستار قوانین بیشتری هستند.

چه کسانی اکنون استخوان‌های دایناسور می‌خرند؟

خریداران طیف وسیعی از مجموعه‌داران خصوصی گرفته تا موسسات و حتی نهادهای دولتی را شامل می‌شوند. برای مثال، ابوظبی در سال ۲۰۲۰ «استن» ‌ (Stan)، یک فسیل کامل T-Rex، را در حراجی کریستیز به قیمتی که در آن زمان رکورد شکست، یعنی ۳۱.۸ میلیون دلار خریداری کرد. این فسیل در موزه تاریخ طبیعی جدید پایتخت امارات به نمایش گذاشته خواهد شد، که دسامبر ۲۰۲۵ در منطقه فرهنگی سعدیات شهر افتتاح می‌شود.

افراد مشهور نیز به تب خرید دایناسور مبتلا شده‌اند. چهره‌های بزرگ هالیوود مانند «نیکلاس کیج»، «لئوناردو دی‌کاپریو» و «راسل کرو» نیز بقایای دایناسور خریده‌اند.

«نیکولای فرام» (Nicolai Frahm) مشاور و مجموعه‌دار هنری مستقر در لندن، که در فروش «استن» ‌ در سال ۲۰۲۰ میلادی و فروشنده یک اسکلت رپتور ۱۲.۴ میلیون دلاری در سال ۲۰۲۲ بود، ‌ در مصاحبه‌ای در سال ۲۰۲۲ میلادی گفت: «مجموعه‌دارها در سراسر جهان وجود دارند؛ آمریکا، آسیا، خاورمیانه و آمریکای لاتین.»

«گریفین»، که مالک «اپکس» است، در مصاحبه‌ای اخیر با «بلومبرگ» گفت: «من همیشه دایناسورها را دوست داشته‌ام.» او گفته وقتی کودک بود، یک دایناسور عروسکی داشت.

مالک «اپکس» ادامه داد: «همیشه مجذوب این لحظه از تاریخ سیاره‌مان بوده‌ام. اطمینان حاصل کردن از این‌که Apex که یکی از بزرگ‌ترین فسیل‌هایی است که تاکنون پیدا شده است، در آمریکا باقی بماند تا نسل‌های کودکان را به علم الهام بخشد، فرصتی بود که نمی‌توانستم از دست بدهم.»

اسکلت این «استگوسور» اکنون در موزه تاریخ طبیعی آمریکا در نیویورک به نمایش گذاشته شده است.

«فرام» یادآور شد که هنوز مجموعه‌دارهای واقعی بسیار، بسیار کمی وجود دارند. اما طبق گفته «سالامون آرون» (Salomon Aaron)، مدیر گالری مستقر در لندن به نام دیوید آرون David Aaron که علاوه‌بر آثار باستانی، فسیل نیز می‌فروشد، مجموعه‌دارهای جوان‌تر نیز علاقه‌مند شده‌اند.

«آرون» در یک مصاحبه گفت: «بر اساس تجربه ما، آن‌ها اشخاصی حرفه‌ای در دهه ۳۰ و ۴۰ زندگی خود هستند که در حوزه علم یا فناوری کار می‌کنند.» آن‌ها لزوما مجموعه‌دارهای آثار هنری نیستند، بلکه بر اساس «هر شیء به‌صورت مجزا» خرید می‌کنند.

او افزود: «بسیاری از مردم به ما مراجعه می‌کنند و می‌گویند، نمی‌دانستم که می‌توانم فسیل‌های دایناسور بخرم و این واقعا هیجان‌انگیز است.»

«آرون» گفت که فسیل‌های دایناسور دارای بازه قیمتی بسیار گسترده‌ای هستند. قطعات استخوان با قیمت‌های پایین‌تر در دسترس‌اند، در حالی که بقایایی با کیفیت جهانی ممکن است تا ده‌ها میلیون دلار قیمت داشته باشند.

مجموعه‌دارها به دنبال چه هستند؟

حضور برجسته فسیل‌های دایناسور در نمایشگاه‌های هنری، از جمله Frieze Masters و نمایشگاه Masterpiece London که اکنون تعطیل شده است، نیز همچنین علاقه مجموعه‌داران جدید را برانگیخته است. گالری David Aaron در اکتبر سال جاری میلادی با یک جمجمه «تریسراتوپس» (Triceratops) جوان متعلق به دوره ماستریختین، کرتاسه پسین (۶۸ تا ۶۵ میلیون سال پیش) به نمایشگاه Frieze Masters بازخواهد گشت. این اثر برای نخستین‌بار در معرض دید عموم قرار می‌گیرد و ارزش آن ۵۸۰ هزار پوند (۷۸۲٬۴۰۹ دلار) است.

این‌گالری‌دار مقیم لندن گفت: «جمجمه‌ها، گوشت‌خوارها و اسکلت‌های کامل که بتوان آن‌ها را در یک فضای داخلی به نمایش گذاشت، معمولا تقاضای بالایی دارند. این روند در حال تغییر نیست.»

او افزود: خریداران بیشتر و بیشتر درباره وضعیت و منشاء آثار آگاه شده‌اند که فوق‌العاده مهم است.

در واقع، حراجی «کریستیز» در سال ۲۰۲۲ میلادی یک اسکلت «تیرانوسوروس» (Tyrannosaurus rex) به نام «شن» (Shen) را پس از آن‌که کارشناسان اشاره کردند این اسکلت حاوی تعداد زیادی استخوان بدل است، ‌از یک حراج در هنگ‌کنگ کنار گذاشت. تخمین زده شده بود این اثر بین ۱۵ تا ۲۵ میلیون دلار فروخته شود.

آرون گفت: «مجموعه‌دارها باید روی به دست آوردن فسیل‌های دایناسوری تمرکز کنند که کامل، به خوبی حفظ شده و همراه با مستندات لازم درباره منشا باشد.»

ملاحظات قانونی

با این حال، تجارت فسیل همچنان با انتقادهایی درباره بخش‌های مبهم اخلاقی و قانونی روبه‌رو است. در ایالات متحده که در کنار چین یکی از منابع اصلی فسیل دایناسور است، ‌ حفاری، جمع‌آوری، فروش و صادرات فسیل‌هایی که در زمین خصوصی یا با اجازه مالک زمین پیدا می‌شوند، قانونی است. این چارچوب قانونی نسبتا ساده توضیح می‌دهد که چرا بسیاری از فسیل‌های گران‌قیمت بازار از آمریکا می‌آیند.

«آرون» خاطرنشان کرد که گالری به همین دلیل فقط با فسیل‌های دایناسور آمریکایی کار می‌کند. اما این گالری ارائه اطلاعات حیاتی به مشتریان، از جمله مختصات GPS محل کشف فسیل، اسناد مالکیت زمین، قرارداد بین حفار و مالک زمین و همچنین سوابق حمل‌ونقل، گام بیشتری برمی‌دارد تا اطمینان دهد که فسیل منشأ محکمی دارد.

اگر فسیل‌ها در زمین‌های فدرال یا کشورهای خارجی پیدا شوند، اوضاع می‌تواند پیچیده شود و برخی از فعالان این حوزه با مشکلات قانونی مواجه شده‌اند. به عنوان مثال، «پیتر لارسن»، شکارچی فسیل، که مؤسسه تحقیقات زمین‌شناسی Black Hills را در هیل سیتی، داکوتای جنوبی اداره می‌کند، در سال ۱۹۹۶ میلادی به دلیل نقض قوانین گمرکی به ۱۸ ماه زندان محکوم شد. او و همکارانش متهم شدند که فسیل‌ها را از زمین‌های عمومی برداشته‌اند. «اریک پروکوپی» که یک فروشنده است، متهم به قاچاق فسیل‌های دایناسور از خارج شد و در سال ۲۰۱۳ به سه ماه زندان محکوم شد.

«نیکلاس کیج» بازیگر مشهور برنده اسکار، جمجمه دایناسوری که در سال ۲۰۰۷ به قیمت ۲۷۶ هزار دلار خریداری کرده بود را پس از آگاهی از این‌که ممکن است از مغولستان دزدیده شده باشد، در سال ۲۰۱۵ میلادی به دولت مغولستان بازگرداند.

شکارچیان فسیل تجاری که این آثار را به قصد سود حفاری می‌کنند، به خاطر نقشی که در عرضه فسیل‌های بالقوه مشکل‌دار دارند، مورد انتقاد قرار گرفته‌اند. آنها دو برابر موزه‌ها فسیل حفاری می‌کنند و به بالاترین پیشنهادهای خرید می‌فروشند. برخی مجموعه‌دارها، مانند «فرام»، وقتی چیزی جدید کشف می‌شود، تماس مستقیم از محل دریافت می‌کنند. مونتانا، وایومینگ و داکوتا از جمله ایالت‌هایی هستند که این شرکت‌ها در آن‌ها فعالیت‌های گسترده دارند.

پیامدهای خصوصی‌سازی فسیل‌ها

رونق بازار تجاری فسیل‌ها به این معناست که موسسات و موزه‌هایی که این استخوان‌های ماقبل تاریخ را برای مقاصد علمی و آموزشی می‌خواهند، توسط ابرثروتمندان از میدان خارج می‌شوند. طبق یک مقاله که اوایل سال جاری توسط «توماس کار» (Thomas Carr)، دیرینه‌شناس کالج Carthage، منتشر شد، ۷۱ فسیل T-Rex در دست افراد خصوصی و ۶۱ فسیل در اختیار نهادهای عمومی است. فقط ۱۱ درصد از استخوان‌هایی که به‌صورت تجاری جمع‌آوری شده‌اند، به موزه‌ها، می‌رسد و شکارچیان فسیل تجاری با سرعت دو برابر موزه‌ها، فسیل‌ها را حفاری می‌کنند.

«استیو بروزات» (Steve Brusatte)، دیرینه‌شناس آمریکایی دانشگاه ادینبرو، تأسف خورد که با تبدیل فسیل‌های دایناسور به «اسباب‌بازی برای ثروتمندان»، آن‌ها عملا برای علم از بین رفته‌اند. او گفت: «اگر یک مجموعه‌دار آن را در عمارتش نگه دارد، فسیل تبدیل به یک روح و یک خاطره شده است.»

کارشناسان همچنین متهم کرده‌اند که فعالان این بازار، فسیل‌ها را از زمین‌های بومیان آمریکا، به‌خصوص در غرب آمریکا، برمی‌دارند.

در سال ۲۰۱۹، برخی دیرینه‌شناسان آمریکایی حتی خواستار ممنوعیت جهانی فروش تجاری فسیل‌های دایناسور شدند.