صفر تا صد ماجرای اعتراض خانواده کلانتری به یک پروژه NFT
هنر مدرن، فناوری، اقتصاد و برندسازی؛ مفاهیمی که امروزه در یک خط قرار گرفته و باعث شده‌اند تا اقتصاد هنر بیش از پیش انکارناپذیر به نظر برسد. در همین راستا هنرمندان «درحال ظهور» هم اغلب تلاش می کنند تا با اقتصادِ کوچک هنرهای تجسمی، هرچند سخت شرایطی را برای خرید و فروش آثار خود مهیا کنند.
«آرتانیوم» نام پروژه‌ای است که به نظر می‌رسد در این راستا و در کنار نهادهایی چون حراجی ها و گالری‌ها با مکانیسمی آغشته به فناوری، به قصد کمک به جریان اقتصاد هنر وارد این عرصه شده و البته در همان بدو کار همان طور که پیش بینی می شد با حواشی قابل توجهی هم همراه شده است. اما ماهیت این پروژه چیست و حاشیه های مرتبط با آن چقدر جدی است؟
اگر دنبال کننده اخبار مرتبط با هنرهای تجسمی باشید، احتمال می‌رود که خبرهایی درباره پروژه‌ای جدید به نام «آرتانیوم» نیز به گوشتان رسیده باشد. پروژه‌ای خصوصی برای خرید و فروش آثار هنری در قالب NFT که مدعی است تفاوت‌هایی با پلتفرم‌های دیگر مانند اوپن سی دارد اما در عین حال «دانای کل» نیست.
رونمایی از سایت این پروژه روز جمعه ـ هفتم مرداد ماه ـ در خانه هنرمندان ایران برگزار شد. مسوولان این پروژه ضمن ارائه توضیحاتی کلی از اقتصاد هنر و خرید و فروش آثار هنری در قالب NFT، مدعی این موضوع شدند که پلتفرم آنان می‌تواند محلی برای قرار گرفتن اقتصاد، هنر و فناوری در یک خط باشد.
فارغ از مباحث کلی‌ای که در پنل‌های تخصصی این پروژه به آن ها اشاره شد، درست روز قبل از رونمایی، خبری مبنی بر «اعتراض خانواده پرویز کلانتری به NFT بدون اجازه آثار استاد نقاش» در یکی از رسانه‌ها منتشر شد؛ خبری که در متن آن به یک نامه اعتراضی از سوی خانواده کلانتری به خانه هنرمندان ایران نیز اشاره شده بود.
در چنین مواردی ابتدا باید مسأله را ریشه‌یابی کرد. در همین راستا نیز به نظر می‌رسد ابتدا باید به این سوالات پاسخ دهیم که اساسا «آرتانیوم» چیست؟ اعتراض خانواده کلانتری نسبت به این پروژه بر چه مبناست؟ متولیان چه پاسخی دارند و اینکه خانه هنرمندان ایران با توجه به نامه اعتراضی ارسال شده، در این پروژه چه جایگاهی دارد؟
آرتانیوم چیست؟
مدتی پیش بود که خبری در فضای توییتر مبنی بر مسدود شدن پروفایل ایرانیان در opensea منتشر شد. بر اساس این خبر دسترسی ایرانیان به این پلتفرم که برای خرید و فروش آثار هنری در قالب NFT است، به دلیل تحریم‌های موجود قطع شده است.
حالا اما درحالی که تعدادی از هنرمندان زمان قابل توجهی را برای ساختن یک پروفایل در این پلتفرم صرف کرده و درنهایت دسترسی خود را از دست دادند، با یک پدیده تازه به نام «آرتانیوم» مواجه هستند.
پروژه‌ای خصوصی که تا این لحظه مجوزی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ندارد.
هاجر سعیدی‌نژاد و میثاق نعمت گرگانی از مدیران این پروژه هستند؛ دو مدیری که با سرمایه‌گذاری یک فرد مجموعه‌دار که می خواهند نامش رسانه ای نشود، آن را مدیریت می‌کنند.
از این حواشی که فاصله بگیریم اما اساسا «آرتانیوم» چیست و چه کاری انجام می‌دهد؟
هاجر سعیدی نژاد، یکی از مدیران این پروژه، در تعریف آن می گوید: «آرتانیوم درواقع یک market place بر بستر بلاک چین و بر روی شبکه اتریوم است. ما برای خریداران و فروشندگان عرصه فناورانه ایجاد می‌کنیم که بتوانند NFT هایشان را تولید کنند، بفروشند و حتی حراج داشته باشند. این اتفاق، اتفاقی است که همزمان سه چیز را ب اهم در معرض یکدیگر قرار می‌دهد: فناوری، هنر و اقتصاد.»
همچنین میثاق نعمت گرگانی، یکی دیگر از مدیران این پروژه درباره چیستی این پروژه و تفاوت آن با گالری می‌گوید: «کمیسیون ما ۱۰ درصد است و تفاوتی که دارد این است که آرتیست صرفا در ازای فروش برای بار اول سود نمی‌کند. یعنی بار اول ۱۰ درصد از فروش اثر به ما می‌رسد، ولی به ازای فروش‌های بعدی، هر کار که می‌چرخد، مجددا هفت درصد به آرتیست برمی‌گردد. هر تعدادی که اثر به فروش برسد، هفت درصد به آرتیست تعلق می‌گیرد. این کار شبیه به نوعی حق امتیاز یا کپی رایت است که به هنرمند تعلق می‌گیرد. ما از هیچ پلتفرمی استفاده نمی‌کنیم و خودمان یک سایتی را طراحی کردیم.»
او درباره بحث‌های مرتبط با اصالت سنجی آثار ادامه می‌دهد: «در درجه اول دو مبحث است. یکی اثر و دیگری مالک که دو موقعیت شکل می‌گیرد. زمانی وجود دارد که خود هنرمند می‌آید و اثرش را عرضه می‌کند که در قید حیات است و خودش شخصا مراجعه کرده و ما فرایند را پیش می‌بریم. اما زمانی هست که یک بنیاد مرتبط با هنرمند یا وارث او و یا کسی که آن اثر را به همراه حقوقش خریده، مراجعه می‌کند. این موضوع در قدم اول چالشی که ایجاد می‌کند این است که مالکیت اثر در درجه اول تأیید شود و ما این را از طریق ارتباط با خود هنرمند یا خانواده‌اش پیگیری می‌کنیم.»
نعمت گرگانی اضافه می‌کند: «موسسان این مجموعه خودشان از فعالان عرصه هنر بودند و مجموعه‌ای از اساتید دانشگاه هستند که افراد معتبری که بتوانند اثری خریداری شده را تضمین کنند، معرفی می‌کنند. چون مشکل اساسی در بازار هنر این است که مثل سایر خرید و فروش‌ها سند خریدی جابجا نمی‌شود. فرد باید گواهی یا سندی داشته باشد که اثری را خریداری کرده است. هرکسی که نمی‌تواند در پلتفرم ما آثارش را به ان اف تی تبدیل کند. در درجه اول باید اسناد، که یا گواهی خرید باشد یا اظهارنامه‌ای که ثابت کند او آن اثر را خریداری کرده، ارائه کند. اگر هنرمند نیز در قید حیات باشد، باید خودش به فروش رساندن اثر را تأیید کند. اینگونه نیست که فردی بیاید بگوید من اثری را از علی اکبر صادقی خریداری کرده ام و هیچ سندی ندارد و ما هم قبول کنیم! در چنین شرایطی با توجه به زنده بودن هنرمند، خودش نیز باید به فروش رساندن کار را تأیید کند.»
بر این اساس به گفته مدیران پروژه «آرتانیوم» آنان سایتی را طراحی کرده‌اند تا باتوجه به قطع شدن دسترسی ایرانیان به پلتفرم‌هایی مانند اوپن سی، خرید و فروش آثار هنری در قالب NFT از سر گرفته شود. یکی از سوالاتی که در این میان مطرح می‌شود این است که آیا تحریم‌های موجود علیه کشورمان اجازه فعالیت در سطح بین‌المللی را به این پروژه خواهد داد؟
ماجرای اعتراض خانواده کلانتری چه بود؟
تا پیش از منتشر شدن اخبار مرتبط با اعتراض خانواده کلانتری نسبت به ان اف تی شدن آثاری از این هنرمند که گویا از سوی یک مجموعه‌دار ارائه شده، «آرتانیوم» روند آرامی را در پیش داشت و حتی اخباری مبنی بر «عرضه پوستر آثار ابراهیم حقیقی از بزرگان تئاتر به شکل مالکیت مجازی» نیز منتشر شده بود. اما درست در آستانه رونمایی از این سایت بود که نگار کلانتری، فرزند پرویز کلانتری در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها چنین اظهار کرد: «این آثار که گویا از مجموعه رقص های ایرانی است، سال ها پیش توسط یک مجموعه دار خریداری شده بود و اکنون با خبر شدیم بدون اطلاع ما قصد دارند ان اف تی این آثار را ارائه کنند. ما به شدت به این کار اعتراض داریم و موضوع را از طریق مراجع قانونی پیگیری می‌کنیم.»
او همچنین اظهار کرده بود: «واضح است که صاحب آثار مذکور، صاحب فیزیکی تابلوها است و اجازه دارد آنها را بفروشد اما NFT فراوری دیگری از یک محصول هنری است و ساحت دیگری از آن را ارائه می‌کند، از این جهت مالکیت معنوی اثر هنری در اختیار هنرمند است و بدون اجازه او یا خانواده‌اش نمی توان چنین کاری انجام داد.»
این ماجرا اما به اظهارات نگار کلانتری ختم نشد. در همین راستا یکی دیگر از مدیران «آرتانیوم» به نام هاجر سعیدی نژاد در گفت‌وگویی با ایسنا در حاشیه افتتاحیه این پروژه چنین اظهار کرد: «اول باید بگویم که ما یک market place هستیم و این نوع شرکت‌ها در نوع خودشان وظیفه دارند که اسناد مرتبط را چک کنند. برای مثال اثری که ارائه شده، دزدی یا سرقتی نباشد. دعوایی که اکنون به وجود آمده، در زمینه حقوقی و بین خانواده آقای کلانتری و مجموعه‌دار است.»
او ادامه داد: «ما اسناد مثبته‌ی سفارش دهنده را با دقت بررسی کردیم و برای «آرتانیوم» مشخص شد که طبق ماده ۱۳ قانون حمایت از حقوق تولید کنندگان، سفارش‌دهنده حق تولید NFT را داشته است. برای آرتانیوم مسئله‌ی مالکیت فکری مهم است و کاملا اسناد سفارش دهنده را بررسی کردیم و این آثار ناشی از سفارش هستند. با این حال اگر هر دادگاه صالحه‌ای، هر نظری داشته باشد ما اجرا خواهیم کرد. در حال حاضر اصل بر صدق اسناد سفارش‌دهنده است.»
سعیدی نژاد در آخر خاطرنشان کرد: «آرتیست در آن زمان ایران نبودند پس بنابراین خیلی از این پرسش و پاسخ‌ها بر مبنای ایمیل بوده که مشخص می‌کند کار سفارشی بوده است. من کاملا این حرف را می‌پذیرم که کسی که مالک است، در هر شرایطی نمی‌تواند مالکیت فکری را داشته باشد. در همین مورد هم چیزی که برای ما مهم محسوب می‌شد، این بود که مطمئن بودیم اثر از خانواده یا شخص دیگری دزدیده نشده است.»
با مرور روایت‌ها از سوی مدیران پروژه و خانواده کلانتری، آنچه به نظر می‌رسد باید برای آن صبر کرد، نتیجه‌ای است که احتمالا دادگاه درباره دعوای حقوقی دو طرف صادر خواهد کرد.
خانه هنرمندان کجای ماجراست؟
یکی از مهم‌ترین مسائلی که شاید در رابطه با پروژه «آرتانیوم» وجود دارد، نام خانه هنرمندان است که در کنار این پروژه به چشم می‌خورد؛ اما نقش خانه هنرمندان چیست و ماجرای نامه اعتراضی نگار کلانتری به این مکان فرهنگی و هنری چیست؟
برای دست یافتن به پاسخ این سوال به گفت‌وگو با آسیه مزینانی، معاون فرهنگی ـ هنری خانه هنرمندان پرداختیم تا ابعاد این مسأله را پیگیری کنیم. او در گفت‌وگویی با ایسنا در این رابطه می‌گوید: «خانه هنرمندان نقشی در طراحی پلتفرم یا انتخاب و ساخت آثار برعهده نداشته است. بلکه صرفا چون سالن اجتماعات و گالری‌هایی با وسعت زیاد داشته، آن را برای مدت مشخصی در اختیار این پروژه قرار داده است اما نکته‌ای که وجود دارد این است که خانه هنرمندان همواره وظایف مهمی بر دوش خود دارد که یکی از آنان حمایت از هنرمندان است که خانه هنرمندان همواره بر پای این وظیفه خود ایستاده است.»
او ادامه می‌دهد: «در آرتانیوم هم ما قبل از اعتراض خانواده و هم بعد از اعتراض خانواده، مدارک آقای قدس را بررسی کردیم. آن اسنادی که به خانه هنرمندان ارائه شد، نشان می‌داد که درواقع جناب آقای قدس که مجموعه‌ای از کارهای آقای کلانتری را در اختیار دارند، این آثار را سفارش داده‌اند و حتی در بخشی از مراحل کار هم خودشان ایده‌هایی داشتند و این ایده‌ها را با آقای کلانتری مطرح کردند.»
مزینانی در آخر خاطرنشان می‌کند: «بحث بر سر ایده داشتن یا نداشتن نیست، بلکه بر سر همفکری است. واقعیت این است که در این مناقشه، خانه هنرمندان با یک مشورت حقوقی به این نتیجه رسید که موضوع مورد مناقشه باید در یک دادگاه تخصصی و یک دادگاهیک تخصصش بررسی حقوق آثار هنری است، رصد شود و در آنجا درباره آن تصمیم نهایی گرفته شود. ما طبق ضوابط خودمان عمل کردیم و تمام این مراحل را با خانم کلانتری مطرح کرده و توضیح دادیم که چه اتفاقاتی افتاده و در عین حال هم در گفت‌وگو با وکلای آقای قدس و «آرتانیوم» کاملا متوجه شدیم که حاضر هستند در هر دادگاهی حاضر شوند و اسناد خود را ارائه کنند. از طرفی شاهد بودیم که پیگیر بودند این گفت‌وگو به صورت مستقیم با خود خانواده شکل بگیرد.»
دیدگاه