زیبایی کوه‌های آتشفشانی در ایران
چندی پیش در خبرها آمده بود که کوه تفتان بعد از ۷۱۰ هزار سال خاموشی به تازگی فعالیت‌هایی را از خود نشان داده است.
حتی براساس نتایج پژوهشی جدید که در نشریه «ژئوفیزیکال ریسرج لترز» که در حوزه ژئوفیزیک و علوم زمین در کشور روسیه فعالیت می‌کند، اعلام شد که ناحیه‌ای از زمین نزدیک به قله تفتان در شمال استان سیستان و بلوچستان، به اندازه ۹سانتی‌متر طی ۱۰ماه از تیر ۱۴۰۳تا اردیبهشت ۱۴۰۴بالا آمده که به‌گفته محققان این موضوع نشان‌دهنده افزایش فشار گاز زیر سطح این کوه آتشفشانی است.
البته گزارش‌های میدانی از این کوه که تصور می‌شد همچنان خاموش است، نشان می‌دهد انتشار گاز از محفظه‌های این کوه در حال رخ‌دادن است؛ آن هم گازهایی با بوی گوگرد که حتی از شهر خاش در فاصله ۵۰کیلومتری تفتان نیز قابل استشمام است. با این حساب بهتر دیگر این کوه آتشفشانی را که به‌شکل چینه‌ای با ارتفاع ۳۹۴۰در جنوب شرقی ایران ایستاده، دیگر یک کوه خاموش ندانیم و آن را یک کوه آتشفشانی «نیمه‌فعال» توصیف کنیم.
به همین بهانه، سری به ۵کوه آتشفشانی ایران می‌زنیم و براساس آخرین فعالیت آتشفشانی ثبت‌شده، آنها را از زوایایی گوناگون بررسی می‌کنیم.
۱.تفتان گوگردی
- کوه آتشفشانی تفتان در سیستان‌وبلوچستان / نیمه‌فعال
تفتان ۲قله اصلی به نام‌های «نرکوه» و «ماده‌کوه» دارد. قله جنوب‌شرقی ماده‌کوه که از نوع آندزیت است، به وسیله جریان‌های گدازه‌ای با ظاهر تازه احاطه شده و دست‌کم ۳دهانه دارد که همانطور که گفتیم این روزها فعالیت تازه‌ای را از خود نشان می‌دهند.
تاریخچه فعالیت: در کوه تفتان، فوران‌هایی در سال‌های ۱۹۰۲، ۱۹۱۴، ۱۹۷۰ و ۱۹۹۳ میلادی ثبت شده است. در فوران سال۱۹۹۳ یک جریان گدازه‌ای به طول حدود ۶۰ متر گزارش شده است.
پوشش گیاهی: در دامنه‌های پایین‌دست تفتان، گیاهان استپی مانند درمنه و درختچه‌های بنه یا پسته کوهی پراکنده‌اند و در ارتفاعات بالاتر پوشش گیاهی به‌شدت کاهش می‌یابد و فاقد حیات است.
زیستگاه: تفتان زیستگاه گونه‌های متنوعی از پستانداران، پرندگان، خزندگان و حشرات است که با اقلیم خشک و ارتفاعات متغیر آن سازگار شده‌اند. مهم‌ترین گونه‌ها شامل بز، قوچ و میش، روباه، گرگ، کبک، تیهو، و مارهای بومی است.
۲.جوان‌ترین کوه آتشفشانی
- کوه آتشفشانی بزمان در سیستان و بلوچستان / نیمه فعال
کوه آتشفشانی بزمان، واقع در استان سیستان و بلوچستان، یکی از جوان‌ترین آتشفشان‌های ایران است که با ارتفاع حدود ۳۴۹۷ متر، ویژگی‌های زمین‌شناسی، آتشفشانی و زیست‌محیطی منحصربه‌فردی دارد.
تاریخچه فعالیت: آخرین فوران کوه آتشفشانی بزمان حدود ۴۱۰۰۰سال پیش رخ داده است و نخستین فعالیت آتشفشانی آن به حدود ۶/۴میلیون سال پیش بازمی‌گردد.
پوشش گیاهی: پوشش گیاهی و جانوری منحصربه‌فرد، یکی از جاذبه‌های گردشگری محبوب در ایران است. گونه‌هایی مثل تاغ، قیچ، خارشتر، اسپند و انواع گون از این دسته‌اند.
زیستگاه: اطراف این کوه آتشفشانی، زیستگاه گونه‌های متنوعی از جانوران است که با اقلیم نیمه‌خشک، ارتفاعات کوهستانی آن سازگار شده‌اند. از حیات وحش منطقه می‌توان به قوچ، میش، خزندگان و پرنده حمایت شده هوبره در دشت‌های بزمان است.
۳.بلندترین آتشفشان آسیا
- کوه آتشفشانی دماوند در مازندران / نیمه‌فعال
دماوند، این دیو سپید پای در بند با ارتفاع ۵۶۱۰متر در رشته‌کوه البرز در استان مازندران واقع شده و آخرین فعالیت ثبت‌شده آن به حدود قرن ۱۹میلادی بازمی‌گردد؛ زمانی که خروج بخار و گوگرد از دهانه جنوبی گزارش شده بود.
تاریخچه فعالیت: آخرین فوران جدی کوه آتشفشانی دماوند حدود ۷۵۰۰سال پیش رخ داده و فعالیت‌های آتشفشانی آن عمدتا در دوره هولوسن (دوران چهارم زمین‌شناسی) ثبت شده‌اند. با وجود خروج بخار و گازهای گوگردی از دهانه، هیچ فوران انفجاری در دوران تاریخی ثبت نشده است.
پوشش گیاهی: به‌خاطر تنوع ارتفاع، اقلیم کوهستانی و خاک‌های آتشفشانی، پوشش گیاهی آن بسیار متنوع است. در کوهپایه گیاهانی مثل آویشن، پونه، شیرین‌بیان، ریواس و زرشک کوهی دیده می‌شود.
زیستگاه: کوه دماوند زیستگاه گونه‌های متنوعی از موجوداتی است که با اقلیم کوهستانی و نوارهای ارتفاعی آن سازگار شده‌اند. گونه‌هایی مانند کل و بز، خرس قهوه‌ای، روباه، کبک، دارکوب و مارهای کوهستانی در این منطقه دیده می‌شوند.
۴.ترکیب سنگ و برف و زندگی
- کوه آتشفشانی سبلان در استان اردبیل / خاموش
محلی‌ها به آن ساوالان می‌گویند و سومین قله بلند ایران با ارتفاع۴۸۱۱ در استان اردبیل است. این قله خاموش هم از نوع چینه‌ای است و از ویژگی‌هایش، قله پر از یخ و چشمه‌های آب گرم دامنه‌های آن است.
تاریخچه فعالیت: فعالیت آتشفشانی کوه سبلان از حدود بیش از ۵میلیون سال پیش آغاز شده و تا حدود ۴/۱میلیون سال پیش ادامه داشته است. این کوه اکنون خاموش محسوب می‌شود، اما آثار گرمایش زمین مانند چشمه‌های آب‌گرم و دگرسانی شدید در سنگ‌ها نشان‌دهنده فعالیت‌های آتشفشانی گذشته آن است.
پوشش گیاهی: در نوارهای ارتفاعی مختلف، گونه‌های گیاهی استپی، مرتعی، آلپی و مقاوم به سرما دیده می‌شود که این تنوع به‌دلیل ارتفاع زیاد، اقلیم سرد کوهستانی و خاک‌های آتشفشانی غنی آن است.
زیستگاه: در این منطقه کوهستانی و سرد، گونه‌هایی مانند بز کوهی، قوچ و میش، کبک، شاهین، و مارهای کوهستانی در این منطقه ثبت شده‌اند که توانسته‌اند با اقلیم سرد آن سازگار شوند.
۵.عروس کوه‌های ایران
- کوه آتشفشانی سهند در استان / خاموش
سهند، رشته کوهی در استان آذربایجان شرقی با ۱۷قله به ارتفاع بیش از ۳۰۰۰متر که بلندترین آن، قله جام به ارتفاع ۳۷۱۰متر ارتفاع دارد و ویژگی شاخص آن انبوهی گیاهان، چمنزارها، گلزارها و مراتع پوشیده از سبزه است.
تاریخچه فعالیت: فعالیت آتشفشانی کوه سهند از حدود ۱۲ تا ۱۴۰هزار سال پیش ادامه داشته و اکنون به‌عنوان یک آتشفشان خاموش شناخته می‌شود. این کوه در چند مرحله فوران کرده و آثار گسترده‌ای از گدازه، خاکستر و پومیس در منطقه برجای گذاشته است.
پوشش گیاهی: در این رشته کوه، ۱۵۶گونه گیاهی شناسایی شده که به‌دلیل بارندگی مناسب، به یکی از غنی‌ترین مناطق مرتفع ایران بدل شده و می‌توان به سیاه‌گون، کلاه میرحسن، قانقال و فرفیون در دامنه‌های شمال شرقی آن اشاره کرد.
زیستگاه: گونه‌های شاخص منطقه حفاظت شده سهند اعم از پستانداران شامل قوچ و میش ارمنی، سیاه گوش، خرس قهوه‌ای، پلنگ گربه وحشی، راسو، گرگ و روباه، چندین گونه خفاش و انواع مختلفی از جوندگان نیز در منطقه وجود دارد.
دیدگاه