رنگ های کاملا ایرانی که در جهان شهرت دارند

رنگ در فرهنگ ایرانی، تنها یک عنصر بصری برای تزئین نیست، بلکه یک زبان است، یک هویت و یک فلسفه. این زبان از گنبد مینایی مسجد شیخ لطف‌الله در اصفهان گرفته تا تار و پود یک فرش دستباف در کاشان و از لعاب یک کوزه سفالی در لالجین همدان تا نگاره‌های یک کتاب خطی نفیس، با ما سخن می‌گوید. هر رنگ، داستانی از طبیعت، عرفان، تاریخ و احساسات مردمان این دیار را در خود پنهان کرده است. رنگ‌ها در ایران، شناسنامه بصری تمدن ما هستند؛ شناسنامه‌ای که امروز مرزهای جغرافیایی را درنوردیده و در عرصه‌های بین‌المللی، از دنیای مد و طراحی داخلی گرفته تا هنر و صنعت، با افتخار به نام «ایرانی» (Persian) شناخته می‌شوند.

این پدیده شگفت‌انگیز، حاصل قرن‌ها تجربه و استادی هنرمندان ایرانی در استخراج رنگ از دل طبیعت و به‌کارگیری آن با جسارت و ظرافتی مثال‌زدنی است. از دل سنگ لاجورد بدخشان، «آبی لاجوردی» متولد شد تا آسمان را بر گنبدهای مساجد بنشاند. از خاک سرخ جزیره هرمز، «قرمز لاکی» به‌دست آمد تا گرما و شور را به نگارگری‌ها و قالی‌ها ببخشد و از ترکیب اکسیدهای مس و قلع در کوره‌های داغ، «فیروزه‌ای» یا «سبز ایرانی» خلق شد تا نمادی از بهشت، آب و حیات باشد. کاشی‌کاری‌های معرق و هفت‌رنگ، این اوج هنر معماری ایرانی، به‌تنهایی یک دایره‌المعارف کامل از کاربرد هوشمندانه رنگ‌هاست؛ جایی که آبی‌ها در کنار زرد و نارنجی، آرامش را در کنار هیجان می‌نشانند و یک هارمونی معنوی و چشم‌نواز خلق می‌کنند. همین پالت رنگی در قالی ایرانی نیز تکرار می‌شود؛ هر گره‌ای که زده می‌شود، نه‌تنها یک نقش، بلکه یک رنگ را با معنایی خاص در کنار رنگ دیگر می‌چیند.

رنگ‌های ایرانی امروزه در مد و طراحی مدرن جهان سرآمد شده‌اند؛ برندهای مطرح از نیویورک تا پاریس از طیف‌های ایرانی الهام می‌گیرند. بسیاری از رنگ‌های ایرانی حالا در فهرست جهانی رنگ -مثل پنتون و وب‌سایت‌های معتبر هنر- جای دارند و این نام‌ها در جهان شناخته‌شده و معتبرند. حضور این رنگ‌ها به‌عنوان یک نماد هویت ملی و فرهنگی، سند ماندگاری تأثیر عمیق ایرانیان بر فرهنگ و سلیقه جهانی است؛ سفیرانی بی‌صدا اما اثرگذار که نام ایران را بی‌نیاز از کلام تا دورترین نقاط جهان برده‌اند.

آبی ایرانی

آبی ایرانی یکی از محبوب‌ترین رنگ‌های ایرانی است که در بسیاری از صنایع و هنرها کاربرد داشته و دارد. این رنگ، رنگ اصلی کاشی‌کاری‌های مساجد و بناهای تاریخی بسیاری است. کشور ما و افغانستان سرشار از معادن لاجورد باکیفیت است. هنرمندان ایرانی این سنگ را پودر کرده و از آن در رنگ‌آمیزی کاشی‌ها، کوزه‌ها و گاهی الیاف قالی‌ها استفاده می‌کردند. جالب است بدانید که نخستین‌بار در سال ۱۶۶۹، عبارت آبی ایرانی در زبان و ادبیات انگلیسی به‌کار رفت. نام دیگر این رنگ ایرانی، آبی کاربنی، آبی پرشین و آبی شالی است.

آبی لاجوردی

این رنگ ایرانی از همان خانواده آبی شالی یا آبی ایرانی است که شدت کمتری دارد. این رنگ در میان پارچه‌فروشان ایرانی، به آبی ایتالیایی معروف است. مسجد کبود تبریز یکی از شاهکارهای استفاده از این رنگ است.

نیلی

این رنگ نیز از خانواده آبی ایرانی است و نام‌های دیگر این رنگ پرشین ایندیگو یا بنفش نیلی است. نخستین کاربرد این عبارت در زبان انگلیسی مربوط به سال ۱۹۱۲است. این رنگ نیز در کاشی‌کاری‌ها و سفالگری‌های ایرانی پرکاربرد بوده و در قالی‌بافی، به‌ویژه در قالی‌های نایین و اصفهان، نیلی به‌عنوان رنگ زمینه برای برجسته کردن نقوش کرم و لاکی استفاده می‌شود.

رز ایرانی

رنگ رز ایرانی یا گلسرخی، از رنگ زیبای گل‌محمدی الهام گرفته شده است. این رنگ از سال ۱۹۲۲وارد زبان انگلیسی شده و در تولید پوشاک بانوان و اکسسوری‌های دخترانه بسیار رایج و محبوب است. این رنگ در قالی‌های تبریز و قم نیز برای ایجاد نقوش ظریف و زنانه کاربرد دارد.

صورتی ایرانی

این رنگ صورتی ایرانی برای نخستین‌بار در سال ۱۹۲۳ وارد زبان و ادبیات انگلیسی شد. صورتی ایرانی در کاشی‌کاری‌های متاخر در دوران قاجار و همچنین هنر قالی‌بافی ایرانی بسیار رایج است. این رنگ را می‌توان در کاشی‌کاری‌های مسجد نصیرالملک شیراز، معروف به «مسجد صورتی» به وضوح دید که چگونه در ترکیب با نور، فضایی رؤیایی و خیره‌کننده خلق می‌کند. امروزه از این رنگ در صنعت پوشاک، لوازم آرایشی و کالای خواب استفاده می‌شود.

قرمز ایرانی

رنگ قرمز ایرانی از خاک‌های سواحل هرمز گرفته شده است. این خاک قرمز در صنعت لوازم آرایشی نیز به‌کار می‌رود. عمده استفاده از رنگ قرمز ایرانی در سفالگری کرمان و قالی‌بافی ایرانی، به‌ویژه قالی‌های مناطق روستایی و عشایری است. در داخل ایران، این رنگ را به نام سرخ، لاکی و قرمز دانه‌اناری می‌شناسند. نخستین‌بار در سال ۱۸۹۵از عبارت قرمز ایرانی در متون انگلیسی استفاده شده است.

نارنجی ایرانی

رنگ نارنجی ایرانی یا اخرایی پررنگ از زمان‌های دور در صنعت رنگرزی، قالی‌بافی و سفالگری ایرانی کاربرد داشته است. این رنگ نیز از خاک سواحل هرمز به‌دست می‌آید و متشکل از پودر اکسید آهن در خاک است. نخستین استفاده ثبت شده از نارنجی ایرانی به‌عنوان نام رنگ در زبان انگلیسی در سال ۱۸۹۲بود.

عنابی

plum به معنای آلو و آلو برقانی است که از خانواده زرشکی به‌دست می‌آید. این رنگ از گذشته در صنایع مختلف ایرانی کاربرد داشته است و به نام عنابی هم شناخته می‌شود. رنگ عنابی در قالی‌بافی، به‌ویژه در فرش‌های بیجار و همدان، برای ایجاد عمق در نقشه و به‌عنوان رنگ متن در کنار رنگ‌های روشن‌تر به‌کار می‌رود. همچنین در جلدسازی سنتی (صحافی) و ساخت قطعات چوبی تزئینی نیز کاربرد داشته است. این رنگ امروزه در صنعت لوازم آرایشی و تولید پوشاک نیز استفاده می‌شود.

فیروزه‌ای

هیچ ایرانی‌ای نیست که به سنگ فیروزه و رنگ آن علاقه‌مند نباشد. این سنگ و رنگ آن، به قدری در هنرهای ایرانی رایج است که جهان آن را به نام سبز ایرانی می‌شناسد. از سبز ایرانی نخستین‌بار در سال ۱۸۹۲در ادبیات انگلیسی به‌عنوان رنگی ایرانی یاد شد؛ از گنبدهای مساجد و سردر بازارها گرفته تا کاشی‌کاری‌های داخلی و زیورآلات، فیروزه‌ای امضای هنر ایرانی است. رگه‌های سبز داخل سنگ مرمر نیز یک نمونه از رنگ سبز ایرانی محسوب می‌شود.