همه چیز درباره عید مبعث؛ از اعمال مهم این روز تا جشن ها و رسوم مختلف/ مروری بر نخستین جشن بعثت در ایران/ آیا اهل سنت 27 رجب را جشن می گیرند؟

عید مبعث یکی از اعیاد چهارگانۀ بزرگ شیعیان (در کنار عید غدیر، عید فطر و عید قربان) است که هرساله در 27 ماه رجب جشن گرفته می شود.

به باور شیعیان در این روز جبرئیل برای نخستین بار در غار حرا بر پیامبر (ص) ظاهر شد و نخستین آیات قرآن یعنی آیات ابتدائی سوره علق را بر نبی خاتم نازل کرد. این جشن بیشتر خاص شیعیان است. غالب اهل سنت اگرچه قبول دارند که جبرئیل دو نزول آنی و تدریجی بر پیامبر داشته اما تاریخ آغاز نزول تدریجی یا حتی آنی را مشخص نمی کنند و تنها بعضی از فرق آنها معتقدند این اتفاق در روز 21 ماه رمضان سال 13 پیش از هجرت رخ داده است.

 البته نباید از خاطر برد که برخی از برادران سنی مذهب روز 27 رجب را گرامی می دارند و معتقدند در شب این روز پیامبر اکرم (ص) به معراج رفته است و آن را به عنوان «الإسراء و المعراج» نیکو می‌دارند. با این حال، جشن عید مبعث بیشتر در بین شیعیان رواج دارد.

اعمال عبادی مبعث

در قدیمی بودن این جشن و برگزاری مراسم مبعث، همین بس که در بیشتر کتب ادعیه و مناسک شیعه در باب آداب و اعمال مبعث بحث شده است. بر اساس کتب معتبر ادعیه، چند عمل مستحبی برای این روز وجود دارد. غسل کردن، روزه گرفتن، صلوات، زیارت حضرت رسول (ص) و امیرالمومنین (ع)، 12 رکعت نماز مخصوص که در کتاب مفاتیح الجنان و در قسمت آداب و اعمال 27 رجب چگونگی اداء آن ذکر شده است، قرائت دعای یا مَنْ أَمَرَ بِالْعَفْوِ وَالتَّجاوُزِ، صدقه دادن و کمک به ایتام و ... از جمله اعمال مستحبی شب و روز 27 رجب است. در بین اعمال این روز، به خصوص روزه گرفتن از ثواب بسیار زیادی برخوردار است. طبق روایات شیعه، مبعث یکی از چهار روزی است که روزه گرفتن مستحبی در آن، ثواب فراوان دارد و حسنۀ آن برابر با هفتاد سال روزه است.

جشن عید مبعث از چه زمانی در ایران شکل گرفت؟

اما به جز اعمال و آداب عبادی، جشن های زیادی هم در این روز گرفته می شود. سنت جشن گرفتن در روز مبعث بسیار کهن و قدیمی است. کتب تاریخی رواج برگزاری این جشن در پایتخت و شهرهای دیگر ایران را به زمان صفویه باز می گرداندد. برخی منابع تاریخی برگزاری این جشن را حتی قدیمی تر دانسته و معتقدند اولین بار در زمان حکومت آل بویه جشن عید مبعث در بغداد و برخی شهرهای مهم ایران برگزار شد. با این حال، آنچه مشخص است این است که از زمان شکل گیری ایران شیعی در زمان شاه اسماعیل صفوی و جانشینانش جشن مبعث به یک جشن عرفی و همه گیر تبدیل شد.

این جشن به خصوص در زمان حکومت قاجاریه به اوج شکوه و همه گیری خود رسید و تبدیل به مراسم عرفی مهم و سالیانه گردید.

مروری بر رسوم و جشن های اقوام ایرانی در عید مبعث

در مناطق مختلف ایران، جشن عید مبعث به طرق گوناگون برگزار می شود. ریشه آداب برگزاری این جشن معمولا به گذشته های دور و شاید صدها سال پیش باز گردد. هر کدام از اقوام ایرانی، عید مبعث را به طریق خاصی بزرگ می دارند. به طور مثال، مردم اراک روز مبعث را روزه می‌ گیرند. آنها شب قبل را هم به خانه های یکدیگر رفته و با شربت و شیرینی از هم پذیرایی می کنند.

همچنین، مردم ترکمن صحرا و شهرهای اطراف آن، رسم «آق‌قویون» را برگزار می کنند. بر اساس این رسم، هنگامی که یک مرد ترکمن به سن 63سالگی (سن پیامبر اسلام (ص)) می ‌رسد مراسم ویژه و باشکوهی برپا می ‌کند و آشنایان و دوستان را دعوت کرده و به آنها ولیمه می ‌دهد. میزبان در این مراسم یک گوسفند سفید هم قربانی می ‌کند.

دربین مردم جنوب رسم است که در روز مبعث، به مساجد رفته و گلاب و مشک به هم می پاشند و بعد از نماز هم با شیرینی ها و غذاهای مخصوص جنوبی و به خصوص ماهی از هم پذیرایی می کنند.

پخت شیرینی مخصوص در برخی روستاهای گیلان، حضور در مساجد و شستن فرش های آن در برخی مناطق مرکزی ایران، برگزاری مراسم دف زنی در برخی مناطق کردستان، درست کردن آش و نذری دادن به همسایه ها در برخی روستاهای قزوین و ... همه و همه از جمله رسوم مردم ایران در شب و روز عید مبعث است که از سال ها پیش تا کنون رواج داشته و هر سال هم تکرار می شود.