یاد دانیال نبی در تهران

اما شوش برای تهرانی‌های قدیم هم نامی آشناست؛ میدان و محله‌ای در جنوب تهران که روزگاری جنوبی‌ترین بخش تهران قدیم بود و یکی از مهم‌ترین دروازه‌های ورود و خروج به تهران را در دل خود جای داده بود. قرار است امروز در محله و میدان شوش قدم بزنیم و یادی از دیروز کنیم.

• تاریخش

اگر بخواهید از تاریخ محله و میدان شوش سر در بیاورید، باید به عهد ناصری سفر کنید؛ روزگاری که دیوار جنوبی شهر تهران با خیابان شوش فعلی، تقریبا یکی بود و مسافران برای ورود از جانب جنوب به تهران، باید از دروازه‌های خانی‌آباد، دروازه غار و دروازه حضرت عبدالعظیم‌(ع) این محله عبور می‌کردند. به این ترتیب حتی در عهد قاجار نیز اینجا، منطقه زنده‌ و پر رفت‌وآمدی بود. البته در اسناد مربوط به آن دوران، نشانه‌ای از وجود روستا یا منطقه‌ای قابل سکونت وجود ندارد، اما زندگی حاشیه‌نشینی در بیرون و درون این محله دور از ذهن نیست؛ زندگی مردمانی که از گروه مستمندان جامعه بودند و در میان آنها افراد رانده‌شده و خلافکار هم به چشم می‌خورد.

میدان شوش در سال ۱۳۳۸

• بعد از عهد ناصری

در زمان پهلوی اول، دیوارهای تهران تخریب و خندق‌های اطراف شهر پر شد و این اتفاق برای این محله هم افتاد. درواقع مسیرهایی که روی خندق‌ها بنا شده بودند، به‌عنوان جاده‌های کمربندی شهر تهران استفاده می‌شدند. اما ساخت و آبادانی محله و میدان شوش در دوره نخست‌وزیری رزم‌آرا در زمان پهلوی دوم رخ داد. تا آن دوره مردم، میدان شوش فعلی را با عنوان دروازه حضرت عبدالعظیم‌(ع) می‌شناختند، اما از آن زمان به بعد، نام شوش بر خود گرفت.

 

• قبرستان شوش

به‌گفته مورخان، قبرستان‌ها در عهد قاجار، حال و روز خوبی نداشتند و علاوه بر مدفن مردگان، جایی برای تخلیه زباله‌ها و خاکروبه‌های شهر هم بودند. یکی از این گورستان‌های عمومی در حوالی میدان شوش بنا شده بود؛ گورستانی که نزدیک آن غسالخانه‌ای هم ساختند. البته بعدها گورستان و غسالخانه تعطیل و میدان شوش متولد شد. تا قبل از انقلاب اسلامی، مجسمه‌ای هم در این میدان وجود داشت؛ مجسمه‌ای که قرار بود در میدان مخبرالدوله نصب شود، اما از میدان شوش سر درآورده بود.

 

• ماشین دودی

مردمان آن روزگار برای رفتن به شهرری، دو راه داشتند؛ یکی جاده و دیگری ماشین دودی! البته بعدها در همین محله، دروازه‌ای برای ماشین دودی بنا شد و یکی از ویژگی‌های شوش، محلی برای گذر ماشین‌دودی پایتخت بود. بد نیست بدانید از نظر معماری، دروازه ماشین‌دودی با دیگر دروازه‌ها متفاوت بود؛ چون سقف نداشت.

 

• اکنونش

یکی از قدیمی‌ترین بناهای این محله که همچنان برقرار است، مسجد وفاست؛ مسجدی که می‌گویند آیت‌الله‌العظمی بروجردی آن را افتتاح کرده و نخستین امام جماعتش، مردی به نام حاج عبدالرزاق بوده که در همین مسجد به خاک سپرده شده است. این روزها برخی مجتمع‌های تجاری فعال در این محله، لوازم خانگی و بلور و کریستال عرضه می‌کنند و محله شوش را به یکی از قطب‌های تجاری تهران تبدیل کرده‌اند. البته شمایل این محله با گذشته خود بسیار تفاوت کرده، اما هنوز که هنوز است، در کوچه‌پس‌کوچه‌هایش، مردمان رانده‌شده از جامعه هم به چشم می‌خورند.

میدان شوش در دهه ۶۰ خورشیدی