زنی که دل «پاپ» را بُرد/ ماجرای علاقه واتیکان به این خواننده زن جنجالی چیست؟

روسالیا، ستاره کاتالانی موسیقی پاپ که به خاطر صدای منعطف، جسورانه و تلفیقی‌اش شهرت جهانی دارد، با انتشار چهارمین آلبوم خود با نام Lux موجی از تحسین را برانگیخته است. این آلبوم چندزبانه و چندفرمی که ساختارش برگرفته از روایت‌های قدیسان و زنان عارف تاریخ مسیحیت است، توانسته هم نظر منتقدان موسیقی را جلب کند و هم به طور غیرمنتظره‌ای تأیید رسمی واتیکان را به دست آورد؛ اتفاقی که می‌تواند نشان‌دهنده فصل تازه‌ای در رابطه میان فرهنگ عامه و نهادهای مذهبی باشد.

آلبومی نامتعارف با ستایش‌های فراوان

در هفته‌های اخیر، بزرگ‌ترین نشریات موسیقی به ستایش آلبوم تازه روسالیا پرداخته‌اند. ایندیپندنت آن را «شاهکاری مسحورکننده و شاید بهترین آلبوم سال» خوانده و گاردین آن را «تجربه‌ای یکپارچه، زیبا و عمیقاً درگیرکننده» توصیف کرده است.

این حجم از ستایش وقتی چشمگیرتر می‌شود که بدانیم Lux یک آلبوم معمولی پاپ نیست؛ اثری است متشکل از چهار قطعه، با اشعاری در ۱۳ زبان و محوریت چهره‌هایی مانند هیلدگارد فون‌بینگن، عارف آلمانی قرن دوازدهم، و میریام، پیامبرسای زن در سنت عبری. صدای اپرایی، کرهای گروهی، همراهی ارکستر سمفونیک لندن، حضور کارمینیو خواننده فادو و خوانش شعری از پتی اسمیت، همه این آلبوم را به اثری کم‌نظیر تبدیل کرده‌اند.

با وجود ساختار نامتعارف و مضامین معنوی، Lux به سرعت وارد ده آلبوم پرفروش بیلبورد ۲۰۰ شده و هم‌زمان صدرنشین فهرست آلبوم‌های لاتین، کلاسیک و وُرلد نیز شده است.

حضور پررنگ ایمان در ترانه‌ها

بخش مهمی از شگفتی منتقدان و مخاطبان به حضور صریح معنویت در ترانه‌های آلبوم بازمی‌گردد. در قطعه «Divinize»، روسالیا مهره‌های ستون فقراتش را به «دانه‌های تسبیح» تشبیه می‌کند. در «Novia Robot» می‌خواند «برای خدا جذابم» و البته که تصویر روی جلد آلبوم نیز او را در حجاب شبیه به پوشش راهبه‌ها نشان می‌دهد.

روسالیا پیش‌تر هم درباره ایمانش صحبت کرده بود. او اخیراً در مصاحبه‌ای گفته است: «هر شب پیش از خواب دعا می‌کنم. این رابطه‌ای شخصی و نزدیک میان من و خداست.»

واکنش واتیکان: تقدیر به جای محکومیت

در اتفاقی بی‌سابقه، واتیکان نه تنها انتقادی از این آلبوم نکرده، بلکه حمایت خود را نیز اعلام کرده است. کاردینال ژوزه تولنتینو دو مندونسا، وزیر فرهنگ واتیکان، گفته است: «وقتی هنرمندی مانند روسالیا درباره معنویت سخن می‌گوید، به نیاز عمیق فرهنگ معاصر برای تجربه زندگی درونی اشاره می‌کند.»

همچنین خاویر گومس گارسیا، اسقف منطقه زادگاه روسالیا، نوشته است که او «با آزادی مطلق و بدون ترس درباره دریافت خود از خدا و عطش شناخت او سخن می‌گوید». این استقبال گرم، فاصله زیادی با دوران گذشته دارد؛ زمانی که کوچک‌ترین هم‌نشینی پاپ‌استارها با نمادهای مذهبی، فوراً واکنش تند واتیکان را برمی‌انگیخت.

از خشم پاپ‌ها تا «سرگردانی اروتیک»

برای درک تغییر رویکرد واتیکان، باید نیم‌قرنی به عقب برگشت؛ زمانی که کلیسا رفتار چهره‌های مشهور را به‌دقت زیر نظر داشت.

مدونا در دهه ۱۹۸۰ با ویدئوی «مثل یک دعا» که در آن با مجسمه‌ای از عیسی مسیح تعامل داشت، خشم پاپ ژان پل دوم را برانگیخت. در سال ۲۰۰۶ نیز هنگام اجرای تور خود در رم، با صحنه‌آرایی شبیه مصلوب‌سازی، دوباره محکوم شد. واتیکان آن را «توهین‌آمیز و کفرآمیز» خواند.

در ۱۹۶۳، رابطه جنجالی الیادت تیلور و ریچارد برتن هنگام فیلم‌برداری کلئوپاترا موجب شد واتیکان آنها را به «آوارگی اروتیک» متهم کند.

حتی جان لنون نیز با جمله معروف «ما از عیسی بزرگ‌تریم» مورد نقد قرار گرفت، گرچه واتیکان در سال ۲۰۱۰ از او و گروهش رفع کدورت کرد.

فهرست دیگری از «گناهکاران فرهنگی» نیز سال‌ها مورد نکوهش قرار گرفتند: از فیلم آخرین وسوسه مسیح اسکورسیزی گرفته تا کد داوینچی و حتی سینید اوکانر که روی صحنه عکس پاپ را پاره کرد. اما این برخوردها، اغلب به افزایش شهرت و فروش آثار همان هنرمندان منجر شد.

چرا روسالیا استثناست؟

آیا تأییدیه واتیکان ممکن است به ضرر اعتبار یا محبوبیت روسالیا تمام شود؟ به نظر می‌رسد پاسخ منفی است. اول اینکه او پیشاپیش به شکلی صادقانه و شخصی درباره ایمانش سخن گفته و مخاطبش با این جنبه از شخصیت او آشنا هستند. دیگر اینکه واتیکان امروز می‌کوشد کمتر داور و بیشتر ناظر فرهنگی باشد.

در جهان معاصر، تصویر نهادی که مدام دستور می‌دهد چه چیزی نباید ساخته یا شنیده شود، جذابیتی ندارد و حتی ضدتبلیغ است. از همین روست که پاپ لئو چهاردهم اخیراً گروهی از چهره‌های مشهور هالیوود از جمله گرتا گرویگ، اسپایک لی و کیت بلانشت را به واتیکان دعوت کرد. او در سخنرانی‌اش تأکید کرد که سینما «به ما کمک می‌کند زندگی را با عظمت و شکنندگی‌اش درک کنیم».

معنویت در عصر سکولار

با اینکه هنوز در کشورهایی مانند آمریکا جریان‌های مذهبی محافظه‌کار تأثیر سیاسی دارند و گاه موج‌هایی از «وحشت شیطانی» می‌آفرینند، جامعه جهانی بیش از گذشته سکولار شده است. هنر امروز کمتر موجب خشم مذهبی می‌شود و مخاطبان چندان حساسیت سابق را ندارند. در چنین فضایی، هنرمندی چون روسالیا که بدون تبلیغ یا موعظه، ایمان شخصی خود را در قالبی هنری و پیچیده بیان می‌کند، حتی می‌تواند چهره‌ای رادیکال تلقی شود. او نه نسخه می‌دهد و نه به مخاطب می‌گوید چگونه بیندیشد؛ فقط روایت می‌کند که خودش کیست.